"In God We Trust... Amerika Birleşik Devletleri'nin temelinde harcı olan Alman kökenlilerden Dwight David Eisenhower (Bir diğeri CIA'in temellerini atan eski Nazi generali istihbaratçı Reinhard Gehlen'dir) 30 Temmuz 1956 günü Amerikan dolarının üstüne 'Tanrı'ya güveniriz' yazılmasını öngören yasayı onayladı. Yaygın bilgiye göre Lidyalılar tarafından icat edilmiş paranın başlangıçtan o döneme kadarki tarihinde görülmemiş bir karardı bu. Lidyalılardan bu yana kimsenin yapmadığını, 34. ABD Başkanı Eisenhower bir yasayla mecburi kılabildi."
Yukarıdaki cümleler, 19 Eylül 2021 tarihinde bu köşede yayınlanan Sikkeden Bitcoin'e paranın hikâyesi başlıklı yazıdan. Ama Amerikan dolarına gelmeden önce gizli servislerin Bitcoin'e bakışını kısaca özetleyelim. Sikkeden bu yana parayla ilgili tüm genel geçer kaideleri alt üst etme potansiyeline en fazla haiz olan, hatta daha şimdiden bu kaideleri belirli ölçüde değiştiren Bitcoin'e CIA 'iyi polis', FBI ise 'kötü polis' gözüyle bakıyor. Zaten dünyanın bütün gizli servisleri gibi CIA'in de, suçu tespit ve suçluyu yakalamaktan ziyade istihbarat toplamak gibi bir önceliği vardır.
CIA'in eski başkanı Michael Morell, The Cipher Brief adlı bir sitede yayınlanan Bitcoin'in Yasadışı Finansta Kullanımı Üzerine Bir Analiz başlıklı makalesinde "Yasadışı Bitcoin hareketlerini izlemek, geleneksel banka hareketlerini kullanarak sınır ötesine giden illegal fonların izini sürmekten daha kolay. Ve nakit varlıkları takip etmeye çalışmaktan da çok daha kolay..." diyor.
Bitcoin'le başladım çünkü BTC, daha doğru bir sınıflandırma ile kripto paralar, 'Amerikan Yeşili'nin façasını fena bozdu. Şu an dünyada yürürlükte olan resmi para birimi 160'tan fazla. Uluslararası alanda geçerliliği olan başat döviz birimi Amerikan doları.
Aslında paranın mucidi sayılan Lidya uygarlığından önce, bütün Ezoterik tezlerin, giderek komploların kaynağı olarak nitelendirebileceğimiz Sümer'de ticari takas araçları, yani para vardı. Bir iddiaya göre Mısır'da da para kullanılıyordu.
Paranın ilk kez Lidyalılarda kullanıldığı bilgisi ise kadim Yunan tarihçisi Herodot'un yazdığı bir bilgi. İlk madeni para M.Ö. VII. yüzyılda Batı Anadolu'da Lydia Kralı Kroisos zamanında bastırıldı. İlk para sikkedir. Sikke zaman içerisinde takas ile ödemenin yerine geçti ve ekonomik hayatın büyümesini sağladı.
Para, dilimize küçük parça anlamına gelen Farsça 'pare' kelimesinden geçmiştir. Lira ise, Latince terazi anlamına gelen 'libre' kelimesinden gelir. Banknot biçimindeki kâğıt para ilk defa 618'den itibaren Çin'de kullanılmaya başlandı. 10. Yüzyıl'dan itibaren ise tüm dünyada yayıldı. Toplu para basma matbaanın icadıyla gerçekleşti. 1661 yılında Avrupa'da ilk kez İsveç'te resmi kâğıt para tedavüle girdi.
Kâğıt para sistemi; tedavüle çıkarılan ödeme araçlarının altına çevrilme zorunluluğunun bulunmadığı, para basma yetkisine sahip merkez bankası tarafından çıkarılan ve altından bağımsız paranın miktarının tespit edildiği bir sistem.
Kredi kartının mazisine gelirsek... Sanılandan eski... Geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısında, 1968 senesinde Türkiye'de ilk kez kredi kartı kullanımı gerçekleşti. İlk kredi kartına ülkemizde birkaç bin kişi sahipti. Bugün ülkedeki her yetişkinin kredi kartı var, hatta kahir ekseriyetinin birden fazla var.
Toparlayalım: Paraya ister; sikke ve madalyonların tarihiyle uğraşan Nümismatiklerin gözüyle, ister para üzerine en çok yazan insan olduğu halde kendi deyişiyle tütün parasını zor denkleştiren Marx'ın gözüyle bakalım; tarih boyunca göreceğimiz şey paranın siyasal güçle, iktidar ve otoriteyle dolaylı da değil, direkt bağlantısı olur. Para sadece bir ekonomik araç değildir, bir siyasal güç ve baskı ya da savunma aracıdır. Parası, zaman mefhumu karşısında güçlü olan misal ABD, onu bir baskı aracı kullanır. İyi tarafından bakalım: Bundan değil 50, belki 10 yıl sonra ABD dolarının küresel egemenliği sona erecek. Ve biz de dâhil tüm dünya bunun hazırlıklarını yapıyor.
NOT: Yazının başlığını The Economist yazarı Philip Coggan'ın Sikkeden Bitcoin'e Paranın Tarihi adlı kitabından ilhamla koyduğumu belirtmem, alıntı ahlakı açısından elzem.