Dünya liderlerinin geçit törenlerini izliyoruz. Amerika Birleşik Devleti Başkan Yardımcısı Joe Biden, Vatikan Şehir Devleti Başkanı Papa Francis, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Viladimir Putin ve İngiltere Başbakanı David Cameron... Birkaç gün arayla Türkiye'ye geldiler. Haberleri gazete sayfalarına yansıdı.
Bu haberlerden birinde kullanılan fotoğraf bazı okurlarımızın tepkisine yol açtı. Ruslar: Yeni Müttefikimiz Sizsiniz (04.12.2014) haberinde kullanılan fotoğraf okurlarımıza biraz 'tuhaf' gelmiş. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Putin tokalaşıyorlar, ama sol elleriyle. Kemal Güler adlı okurumuz sorunu teşhis etmiş: "Fotoğraf ters çevrilmiş. Sayfadaki yeri nedeniyle öyle yapılmış belli ki. Yapılmaması gerekir, yanlış."
Sayfa sekreterimiz Nilüfer Meşeli'ye okurlarımızın şikayetini ilettim. Okurlarımıza hak verdi. Gerekçesini şöyle açıkladı: "Aslında ben sarayın önündeki karşılamadan bir fotoğraf kullanmıştım fakat son dakikada sayfada değişiklik yapılınca fotoğrafı değiştirmek zorunda kaldım. Fotoğraf haberin dışına bakıyordu, ben de ters çevirdim. Son dakikalar olduğu için çok dikkatli davranamamışım."
Kimi zaman öncelikler sıralaması, kimi zaman da teknik sorunlar nedeniyle bu tür hatalar yapılabiliyor. Doğrusu, fotoğrafları hiçbir zaman ters çevirmemek.
'Fotoğraf haberdir'
Fotoğraf editörü Kutup Dalgakıran ile konuştuk. O da bu konuda dertli. "Fotoğraf haberin bir parçası değildir, ta kendisidir" dedi ve ekledi: "Habere nasıl müdahale yapılamıyorsa fotoğrafa da yapılmamalıdır. Nasıl ki haberin çarpıtılması önemli bir sorunsa fotoğrafın çarpıtılması da önemli bir sorundur. Fotoğrafta da doğruluktan ayrılmamak gerekir."
Katılıyorum. Sabah'ta 'sehven' yapılan bu hata bir yana, Türk basını ne yazık ki fotoğraf kullanımı konusunda yasal ve etik standartların çok altında.
Fotoğrafın 'özgün bir eser' olduğu bilinci tam olarak yerleşmemiş. Halen gazetelerde imzasız fotoğraflara rastlamamız bu yüzden. Kim çekmiş, ne zaman çekmiş, nerede çekmiş; belli değil. Bu tavır hem telif hem de ahlak kurallarına aykırı.
Fotoğraf halen 'asıl' değil 'tali olarak görülüyor. İkincil bir materyal olarak değerlendiriliyor. Adeta üvey evlat muamelesi yapılıyor. Çoğu durumda fotoğraf metnin yanına iliştirilecek bir dolgu malzemesi olarak görülüyor. Oysa fotoğraf hem haberin unsurlarından biridir hem de haberdir.
'Fotoğrafın bütünlüğü'ne saygı gösterilmiyor. Kadrajı kolayca değiştiriliyor, renk ayarlarıyla kolayca oynanıyor; fotoğraflar hiç düşünmeden kesiliyor, biçiliyor, ters çevriliyor, üzerine yazı yazılıyor.
Doğruluk ve gerçeklik
Fotoğrafların kendi gerçeklikleri vardır ve editörlere düşen bu gerçekliği yansıtmaktan ibarettir. Okura ve sanatçıya saygı bunu gerektirir.
Temel kural fotoğrafa kesinlikle müdahale edilmemesidir. İstisnai kural, 'haberle ilgisiz kişilerin mahremiyetini korumak' gibi makul bir gerekçeyle yapılan müdahalelerin fotoğraf algısını değiştirmemesidir.
Bahusus, hangi gerekçeyle yapılmış olursa olsun, müdahalenin varlığı ve niteliği fotoğrafın altında belirtilmelidir. Nelerin, neden değiştirildiği mutlaka açıklanmalıdır.
'Ütopik'yaftasını boynuma asmayı ve 'Akdeniz gazeteciliği'ne aykırı bulunmayı göze alarak iki hususa daha değineyim.
Fotoğrafın üzerine yazı yazmak yanlıştır, dışına yazılmalıdır.
Dekupe adı verilen yöntemin bir alışkanlık haline gelmesi yanlıştır. Bu işlem fotoğraftaki kişiyi ya da nesneyi bağlamından koparır, boşlukta asılı hale getirir. İç sayfada orijinali olan bir fotoğrafın kapakta 'dekupe' biçiminde yer alması bir nebze anlaşılabilir ama sayfaların 'dekupe'den geçilmemesi ve bir kolaj cümbüşüne dönüşmesi kabul edilemez.