Koronavirüsün küresel tedarik zincirleri üzerindeki yıkıcı etkilerini herkes hatırlayacaktır. Üzerinden çok uzun süre geçmedi. Geçici olarak kapanan fabrikalar ve azalan vardiyalar bir taraftan üretimi yavaşlatırken, karantina altındaki limanlar ve yetersiz kalan konteynerler ise taşımacılık maliyetlerini arttırmıştı. Tedarik zincirlerindeki tüm bu aksamalar, enflasyon belasını küresel ekonominin başına sardı. Oysa ki küresel tedarik zincirleri salgından önceki 30-40 yıllık dönemde enflasyon oranlarının dünya genelinde geri çekilmesinde büyük rol oynamıştı. 1980'li yıllarda yükselişe geçen küreselleşme dalgası, ücretlerin ve diğer üretim maliyetlerinin görece düşük olduğu gelişen ülkeleri tedarik zincirlerine sıkı sıkıya entegre etmişti. Bu sayede artan üretim ölçeği; birim maliyetleri düşürmüş ve son kertede fiyat artışlarını dizginlemişti.
SALGINDA İŞLER TERSİNE DÖNDÜ
Salgın küresel tedarik zincirlerinin üzerine çökünce kısa sürede işler tersine döndü. Malum şimdilerde birçok ülke, para ve maliye politikalarını sıkılaştırarak enflasyon canavarını alt etmeye çalışıyor. Arz şokları normale dönmeden sadece para ve maliye politikaları ile enflasyonu salgın öncesi seviyelere indirmek mümkün değil. Yani küresel ekonominin acilen normalleşmeye ihtiyacı var. Ama son altı ayda normalleşmeyi engelleyen ve geciktiren gelişmeler yaşandı. Rusya'nın Ukrayna'yı işgal girişimi enerji sektörünü derinden sarstı. Hızlı aşılanma sonrasında birçok ülke, ekonomik hayatı olumsuz etkileyen kısıtlamaları kaldırırken, Çin ise ihtiyatlı bir tutum sergilemeye devam etti. Pekin yönetiminin 'sıfır vaka' politikasından dolayı bundan yaklaşık iki ay öncesine kadar birçok şehirden karantina haberleri geldi. Çin'in bu tercihi üretim ve lojistikteki bazı aksamaların uzamasına yol açtı.
SON VERİLER OLUMLU
Bunca olumsuzluğun ardından son haftalarda gelen veriler, küresel tedarik zincirlerinde kısmi bir rahatlama yaşandığına işaret ediyor. Ara mallarının üretiminde yaşanan tıkanıklar açılıyor. Küresel ticaret için kritik öneme sahip limanlarda kapasite kullanımı artıyor. Okyanus aşırı taşımacılık maliyetleri düşüyor. New York Fed'in küresel üretim ve taşımacılığa dair öncü göstergeleri derleyerek oluşturduğu 'Küresel Tedarik Zinciri Baskı Endeksi' son 1.5 yılın en düşük seviyesine geriledi. Tedarik zincirleri üzerindeki baskının hafiflemesi enflasyon için olumlu bir haber. Eğer bu rahatlama önümüzdeki aylara da yayılabilirse, enflasyonun düşüşe geçmesi noktasında ekonomi kurmaylarının eli rahatlar.
REHAVETE YER YOK!
Enerji fiyatlarındaki geri çekilmeye ve tedarik zincirlerindeki iyileşmeye rağmen, bazı gelişmeler temkinli olunması gerektiğine dair ciddi uyarılar sunuyor. Tayvan meselesi yüzünden ABD-Çin hattında tansiyon yükseldi. Jeopolitik gerilim kontrol edilebilir seviyelerin üzerine çıkarsa, Çin'in Tayvan üzerindeki ekonomik baskıları arttırdığını görebiliriz. Dünyanın en büyük çip üreticisi olan Tayvan'ı paralize edebilecek böylesi bir risk, küresel ekonominin başına büyüme ve enflasyon cephelerinde yeni dertler açabilir. İklim değişikliğinin tetiklediği aşırı hava olaylarının tedarik zincirleri üzerinde neden olabileceği etkileri de hesaba katmak gerekiyor. Avrupa şu sıralar bu tip bir riskle karşı karşıya. İsviçre-Almanya-Hollanda hattında taşımacılık için çok önemli bir rol üstlenen Ren Nehri'nin bazı noktalarında su seviyesi kritik eşiklerin altına düştü. Hammadde ve sanayi ürünlerinin taşımacılığında zorluklar yaşanmaya başladı. Tüm bu vakalar, ülkelerin bundan sonra jeopolitik meseleleri ve iklim değişikliğine bağlı riskleri tedarik zincirlerinin geleceği açısından daha fazla dikkate almaları gerektiğini hatırlatıyor. Sanayi için hayati derecede önem arz eden bazı ürünlerin/parçaların yerli üretimini desteklemek için birçok ülkede kamunun büyük yatırım teşvikleri sunması boşuna değil. Tabi ki üretimin tamamını yerlileştirmezsiniz. Kaynakların etkin kullanılması gerekiyor. Bu yüzden bazı sanayi ürünleri ve ara malları mecburen dışarıdan ithal edilmeye devam edecek. Bu noktada tedarikçilerinizi çeşitlendirmeniz çok önemli. Zira, tek bir tedarikçiye veya belli bir bölgeye bağımlı olmak, orada yaşayabilecek şoklara otomatik olarak sizin de maruz kalmanız anlamına geliyor. İşte bu yüzden uzun vadeli düşünen ülkeler, tedarik zincirlerini mümkün olduğunca kendi coğrafyalarına yakın alternatif üretim noktalarına kaydırarak riski dağıtmaya çalışıyor. Bununla birlikte, taşımacılık yöntemleri de çeşitlendirilmeli. Üretiminin sekteye uğramaması ve enflasyondan gol yememek için dikkat edilmesi gereken, son derece kritik hususlar bunlar.