Tedarik zinciri krizi, siyasi literatüre yeni giren bir kavram. Ancak korona salgınının tetiklediği ekonomik darboğazı sembolize etmesi açısından kısa sürede küresel ekonomiye meydan okuyan bir trende dönüştü. Daha doğrusu birçok uzman tedarik zinciri krizini, Atlantik dünyasının neo-liberal piyasa uygarlığının maruz kaldığı çöküşün simgesi olarak görüyor.
Avrupa ve ABD'deki müesses ekonomik nizamın militan kalemşorları ise tedarik zinciri krizini, kapitalist düzenin işlevsizliğini perdelemede bir bahane olarak kullanıyor.
Oysa tedarik krizi başta olmak üzere Atlantik sistemini sarsan enerji, sermaye ve işgücü gibi diğer krizler, aslında reelkapitalist sistemin yani Batılı serbest piyasa uygarlığının ölüm fermanıdır.
Bu bağlamda tedarik zinciri krizi 'kelebek etkisi' varsayımı ile Edward N. Lorenz'in 'Kaos teorisi'ni de doğrulamış oldu.
Dolayısıyla "bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesi" açısından baktığımızda, ülkelerin ve insanların kaderinin birbirine bağ(ım)lı olduğunu; kimsenin ve hiçbir ülkenin diğerlerinden azade, güçlü, korunaklı ve kendine yeter kaynaklara sahip olmadığını görüyoruz.
***
Zira Lorenz'in "Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de fırtına kopmasına neden olabilir" iddiasının doğrulandığı süreçlere tanıklık ediyoruz.
Nitekim Vietnam, Singapur, Kenya, Bangladeş veya Hindistan'daki Batılı çok uluslu bir ayakkabı, giyim, gıda, elektronik ya da ilaç fabrikasının salgından dolayı kapanmasının sonuçları karşımıza iki ay sonra Avrupa ve ABD'de rafların boşalması, hayat pahalılığı ve ürün kıtlığı şeklinde ortaya çıkıyor.
Yani Kamboçyalı bir insanın koronaya yakalanması Batı dünyasında aşı olup sağlığına kavuşan insanların hayat tarzını altüst edebiliyor.
Çin, Türkiye ve Rusya gibi ülkeler korona sonrası ekonomik yükselişlerini devam ettirirken Joe Biden yönetimindeki Amerikan ekonomisi her geçen gün kan kaybediyor.
Örneğin ABD ekonomisi bu yılın üçüncü çeyreğinde 2020'deki durgunluktan bu yana en düşük büyümesini gerçekleştirdi. IMF, Türk ekonomisinin 2021 yılına ilişkin büyüme tahminini yüzde 5.8'den yüzde 9'a yükseltirken Rus ekonomisinin büyüme tahminini de bu yıl yüzde 3, 2022'de de yüzde 3.9 olarak belirledi. Çin'in ekonomisi de önceki yıla göre 2021'in ilk üç çeyreğinde yüzde 9.8 büyüdü.
Tedarik krizine ve enflasyona çözüm bulmakta zorlanan ABD'de ekonomi bir bütün olarak tehlike sinyalleri veriyor. FED başkanından sonra ABD Hazine Bakanı Janet Yellen da enflasyonun önümüzdeki yılın ortalarına kadar kalıcı olacağını açıklarken eski hazine başkanı Larry Summers ise fiyat artışının aslında çoktan kontrolden çıktığı kanısında.
***
Enerji kıtlığı, mavi yakalılarla simgelenen işgücü krizi ve hayat pahalılığı, Amerikan endüstri sektöründeki düşük üretimi sistemli hale getirirken ülkeden sermaye ve kalifiye işgücü göçünün de artmasına yol açıyor. New York Times gazetesi ekim ayının başında, JP Morgan ve Goldman Sachs gibi Wall Street devlerinin yatırımcılardan topladıkları parayı Çin'e pompaladıkları uyarısında bulundu. Ünlü vurguncu George Soros, bu kaçışı 'trajik hata' olarak niteledi.
Görüldüğü üzere tedarik ve enerji krizi sadece rafların boşalmasına, yüksek enflasyona ve kıtlığa değil ekonomik durgunluğun kronikleşmesine ve haliyle sermaye ile kalifiye işgücünün de ABD'den kaçmasına neden oluyor. Enflasyonun kalıcı hale gelmesi, kaçınılmaz olarak yatırımların Çin'e ve diğer ülkelere kaymasına yol açıyor.
Tablo gayet net. Avrupa ve ABD ekonomisi bugün eleştirdikleri Türkiye, Çin ve Rusya gibi ülkelerden yapılan ithalatla yani tedarikle ayakta duruyor.
Fakat ekonomik çöküşün eşiğindeki Atlantik dünyası Çin, Türkiye ve Rusya gibi ülkeler sayesinde nefes alabilmesine rağmen blöfe devam ederek kamuoyu önünde bu ülkeleri şeytanlaştırmaktan da geri durmuyor. Boşuna, 'Can çıkmadan huy çıkmaz' dememişler.
Özetle 'Siyah Kuğu' işlevi gören tedarik krizi sadece ezberleri değil serbest piyasa uygarlığının kimyasını da bozdu. İşlevsiz hale gelen reel-kapitalist sistem her yerden alarm veriyor. Artık yeni bir dünyaya uyanmanın vaktidir.