Türkiye'de Meclis, her zaman için en kritik öneme sahip kurumlardan biri olmuştur. Nitekim Meclis, 23 Nisan 1920'den bu yana görevine kesintisiz bir biçimde devam etmekte, Türkiye'de demokrasinin ve demokratik işleyişin başrolünde yer almaktadır. Bunlara ek olarak TBMM, Cumhuriyet'i kuran ve koruyan, Kurtuluş Savaşı'nı yöneten niteliğiyle de dünyadaki diğer parlamentolardan ayrışmaktadır.

Öte yandan Türkiye Cumhuriyeti, 29 Ekim'de 100. yaşını dolduruyor. Cumhuriyetin yeni yüzyılı, başta siyasi partiler olmak üzere birçok kurum tarafından yıllardır en önemli gündem maddesi. Öyle ki bu dönüm noktası "Türkiye Yüzyılı"nın da sembolü haline geldi. Bu doğrultuda Türkiye'yi yeni yüzyıla taşıyacak en önemli kurumların başında da Meclis gelmekte. Diğer bir ifadeyle yeni yüzyılı, 2023 seçimleriyle birlikte yenilenen yeni Meclis karşılıyor. Dolayısıyla 2023'te yeni dönemine girerek Türkiye Yüzyılı'nı karşılayan Meclis'in birçok açıdan incelenmesi önem taşımakta. [1]

Meclis'teki Yaş Dağılımı ve Vekillik Geçmişi

14 Mayıs 2023 seçimleri ile birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisi 28. dönemine geçmiştir. Yeni dönemde dikkat çeken bazı hususlar bulunmaktadır. Bunların en başında, parlamenterlerin yaş dağılımı gelmektedir. Meclis'in son üç dönemindeki (26, 27 ve 28. dönem) yaş istatistiği Grafik 1.'deki gibidir:

Son üç dönemde de Meclis'in çoğunluğu 45-49, 50-54 ve 55-59 yaş aralığındadır. Her üç dönemde de 18-34 yaş aralığının 65 yaş ve üzerinden daha az orana sahip olması dikkat çekmektedir. Bu durum Meclis'in yaş ortalamasını da etkilemektedir. Nitekim 26. dönemde 50,1 olan yaş ortalaması 27. Dönemde 50,6'ya ve yeni dönemde 52,0'a ulaşmıştır.

Partilere göre bakıldığında MHP ve İYİ Parti'nin Meclis'teki en yaşlı partiler olduğu görülmektedir. 2017'de kurulmasına ve sadece iki dönemdir Meclis'te bulunmasına rağmen İYİ Parti'nin, Meclis'in en yaşlı partilerinden olması dikkat çekmektedir. CHP ise en yaşlı üçüncü partidir. En genç parti ise son üç dönemde de HDP olmuştur. AK Parti Meclis'in en genç ikinci partisi konumunda olmasının yanı sıra son iki dönemdir Meclis'in en genç vekiline sahiptir.

Meclis'in yaş ortalamasının yükselmesindeki en önemli sebeplerden biri de daha önce (art arda veya farklı dönemlerde) vekillik geçmişine sahip olup birden fazla dönemdir Meclis'te bulunan vekillerdir. Nitekim bu vekiller yaş aldıkça Meclis de yaşlanmaktadır. Vekillik geçmişlerini Grafik 2. üzerinden incelemek mümkündür:

Yeni dönemde Meclis'in yenilenme oranı önceki döneme kıyasla daha fazladır. 27. dönemde vekillerin yüzde 46,3'ü; 28. dönemde ise yüzde 55,2'si ilk defa Meclis'e girmiştir. Yeni dönemde bir dönemlik vekillik geçmişine sahip olanların oranı yüzde 20,5'tir. İki dönem ve üzeri süredir vekil olanların oranı 28. dönemde yüzde 24,3 iken 27. dönemde bu oran yüzde 37,8'dir. Yeni dönemde milletvekilliğini 6 dönem tecrübe etmiş kişilerin bulunması ayrıca dikkat çekmektedir. Bu vekiller ise MHP ve CHP'de yer almaktadır. Benzer şekilde 2023 seçimleri ile birlikte milletvekilleri en az yenilenen partiler sırasıyla MHP ve CHP olmuştur. MHP'de ilk defa vekil olanların oranı yüzde 34; CHP'de ise yüzde 52,7'dir. Yeni Meclis'te CHP'de üç dönem ve üzeri vekillik geçmişi olanların oranı yüzde 17,8'e ulaşmaktadır. Bu durum ise özellikle son zamanlarda parti içinde yaşanan değişim tartışmalarını daha anlamlı kılmaktadır. [2]

Eğitim, Cinsiyet ve Meslek Dağılımı

Yaş ve vekillik geçmişinin yanı sıra parlamenterlerin eğitim düzeyi de dikkat çekicidir. Son üç dönemde de Meclis'in eğitim düzeyi yüzde 50-53 bandında lisans ağırlıklıdır. Yüksek lisans oranı yüzde 20-24 bandında değişirken lise düzeyi her üç dönem için de ortalama yüzde 6,4'tür. Doktora mezunlarının en yüksek olduğu dönem (yüzde 20) 26. dönem iken 27. dönemde bu oran yüzde 16,2'ye ve son dönemde yüzde 15,3'e gerilemiştir.

Öte yandan Meclis'teki kadın temsili de düşük olması bakımından öne çıkmaktadır. Son dönemde kadın vekil oranı yüzde 19,8'dir. Önceki dönemlere göre kadın vekil oranında iyileşme yaşandığını söylemek mümkün olsa da kadın temsilinin hala istenilen düzeye ulaşmamış olması, söz konusu iyileşmenin oldukça yavaş gerçekleştiğini göstermektedir.

Meclis ile ilgili en çok merak edilen hususlardan birisi de meslek dağılımıdır. Her ne kadar YSK kayıtlarında bazı vekiller birden fazla meslek belirtmiş olsa da güncel mesleklerinden yola çıkarak aşağıdaki verilere ulaşmak mümkün olmuştur:

Meclis'i domine eden meslek grupları son üç dönemde de "iş insanı" ve "avukat" olmuştur. Ancak iş insanı oranında her dönem artmış görülmüştür. 26. Dönemde Meclis'in yüzde 17,5'i iş insanlarından oluşurken 27. Dönemde bu oran yüzde 23,2'ye ve yeni dönemde yüzde 26,7'ye yükselmiştir. Akademisyen, mühendis, bürokrat, doktor, STK yöneticisi/temsilcisi, gazeteci, öğretmen/eğitimci ve özel sektör çalışanları ise sırası değişmekle birlikte her üç dönemde de Meclis'te en çok yer alan meslekler olmuştur. Diğer meslekler arasında ise eczacı, diş hekimi, hakim/savcı, mali müşavir, mimar, hemşire, çiftçi, diplomat gibi meslekler bulunmaktadır. Son üç dönemde de en fazla avukat oranına sahip olan parti AK Parti, en fazla tıp doktoru oranına sahip parti CHP'dir. Oransal olarak en fazla akademisyeni barındıran parti MHP; STK yöneticisi/temsilcisine en çok yer veren parti ise YSP/HDP olmuştur.

Sonuç olarak Türkiye Yüzyılı'nın taşıyıcı kurumlarından biri olan Meclis'in eğitim düzeyinin nispeten yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Her ne kadar iş insanı ve avukatlar ağırlığı oluştursa da farklı meslek grupları Meclis'te kendine yer bulabilmiştir. Bu anlamda mesleki çeşitliliği barındırdığı görülmektedir. Öte yandan yüzde 55'inin yeni yüzlerden oluşması, Meclis'e dinamizm katmaktadır. Ancak parti bazında bakıldığında bazı partilerin farklı dönemlerde de olsa birden fazla vekillik geçmişi olan isimleri bünyesinde bulundurması, parti içi dinamizmi olumsuz yönde etkilemektedir. Nitekim bu durum aynı zamanda Meclis'in yaş ortalamasının da artmasına ve gençlerin Meclis'te daha az yer bulmasına da neden olmaktadır. Oysaki Türkiye Yüzyılı, aynı zamanda gençlerin yüzyılı olma iddiasını taşımaktadır. Dolayısıyla gençlerin Meclis'te daha fazla yer alması; yeni yüzyılın sadece konusu değil aynı zamanda mimarı olmasının önünü açacak en önemli fırsatlardan biridir.

[1] Bu yazıdaki veriler, "Türkiye Yüzyılı'na Girerken TBMM: Parlamenter Profil Analizi", başlıklı rapordan derlenmiştir. Daha detaylı bilgi için bkz; Fatma Zehra Özdemir, "Türkiye Yüzyılı'na Girerken TBMM: Parlamenter Profil Analizi", (SETA Rapor, İstanbul: 2023)

[2] Milletvekillerinin seçimleri kazandığı liste ve partiler esas alınmıştır.