f14 Mayıs seçimleri birçok anlamda yaşadığımız en kritik seçimlerden biri oldu. Henüz resmi olarak açıklanmamış olsa da seçim sonuçlarının kesinleştiğini söylemek mümkün. Buna göre cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan yüzde 49,52 oranında oy olarak seçimleri ilk turda bitirmeye oldukça yaklaştı. Kemal Kılıçdaroğlu ise rakibinden 4,64 puan farkla yüzde 44,88 oranında oy alabildi.
Milletvekili seçimleri nihayetinde mecliste ortaya çıkan tablo şu şekilde oldu;
AK Parti 268, MHP 50 ve Yeniden Refah Partisi 5 sandalye kazandı; böylece Cumhur İttifakı 323 milletvekiline sahip oldu. CHP 169, İYİ Parti ise 43 sandalye kazandı; Millet İttifakının toplam vekil sayısı 212'ye ulaşabildi. YSP/HDP ise 61 ve TİP 4 vekil kazandı, böylece Emek ve Özgürlük İttifakı'nın toplam vekil sayısı 65 oldu.
Meclis dağılımı aynı zamanda ortaya çıkan profil açısından da önemlidir. Yeni meclis, her ne kadar geçmiş dönemlere kıyasla kısmi bir iyileşme gösterse de sosyolojik birçok açıdan toplumsal bileşen ve sosyal grupları başarılı bir şekilde temsil edecek bir yapı kazanamamıştır. Ne yazık ki birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de kadınların meclisteki temsil oranı oldukça sınırlıdır. Diğer taraftan gençleri Meclise dahil etmek için milletvekili seçilme yaşının 18'e kadar düşürülmesine karşın, mecliste gençlerin de az sayıda olduğunu belirtmekte fayda vardır. Bu bağlamda her yeni meclis döneminde kısmi bir ilerleme kaydedilmesine karşın 28. Dönem ve 27. Dönem arasında büyük farklar olmadığını söylemek mümkündür.
Cinsiyet Dağılımı
Meclise giren milletvekilleri cinsiyet dağılımına göre değerlendirildiğinde kadınlar ve erkekler arasında sayısal anlamda büyük bir fark olduğu dikkat çekmektedir. Meclisteki toplam 600 milletvekilin 119'unu kadınlar ve 481'ini erkekler oluşmaktadır. Kadın ve erkek vekil sayısında her ne kadar büyük bir fark bulunuyor olsa da geçmiş yıllara nispeten kadın temsilinde artış yaşanmıştır:
Grafik 2.'de de görüldüğü gibi 2011'de meclisin yüzde 85,6'sı erkeklerden ve yüzde 14,4'ü kadınlardan oluşmaktadır. Kasım 2015 seçimlerinden sonra benzer oranlar korunsa da 2018 yılında meclisteki erkek vekillerin oranı yüzde 82,7'ye gerilemiş, kadınların oranı ise yüzde 17,3'e çıkabilmiştir. 14 Mayıs 2023 seçimlerinde ise kadın sayısı biraz daha artış göstermiş ve yüzde 19,8 seviyesine gelebilmiştir.
Bu durum partilere göre değerlendirildiğinde;
Öğrenim Durumu
Yeni dönemde meclisin büyük bir kısmı, geçmiş dönemlerde de olduğu gibi yükseköğretim mezunlarından oluşmuştur. Geçmiş yıllardaki meclis dağılımı ile kıyaslandığında ortaya aşağıdaki grafik çıkmaktadır:
2015'te meclisin yüzde 91'i üniversite/yüksekokul, yüzde 9'u ortaokul/lise ve yüzde 1'i ilkokul mezunudur. 2018 yılında ilkokul mezun oranı yüzde 2, ortaokul mezun oranı yüzde 8 ve üniversite mezunlarının oranı yüzde 90 olmuştur. 2023 yılında ise ortaokul mezunları yüzde 7'ye gerilerken üniversite/yüksekokul mezunlarının oranı yüzde 93'e yükselmiştir. Partiler bazında bakıldığında üniversite/yüksekokul mezunlarının en fazla AK Parti'de (yüzde 98) en az ise YSP/HDP'de (yüzde 84) olduğu görülmektedir. CHP'de bu oran yüzde 93; MHP ve İYİ Parti'de ise yüzde 86'dır.
Bunlara paralel olarak AK Parti, ortaokul/lise mezunlarının (yüzde 2) en az olduğu partidir. Ortaokul/lise mezunlarının oranı HDP'de yüzde 16 seviyesine yükselmektedir. Bu oran MHP ve İYİ Parti'de yüzde 14; CHP'de ise yüzde 6'dır.
Ortalama Yaş
2011 yılındaki genel seçimler sonucunda Meclis, ağırlıklı olarak 45-49 grubundan oluşmuştur. 2015 Haziran ve 2015 Kasım seçimlerinden sonra ortaya çıkan tablo da buna yakındır. 2018 yılında ise meclis yaşı biraz daha artmış ve 50-54 yaş grubunda yoğunlaşmıştır. Ayrıca ilk kez 2018 seçimlerinde 18-24 yaş aralığındaki 3 vekil meclise girmiştir. Bu vekillerin ikisi AK Parti'de biri ise HDP'de yer almıştır.
2023 yılında oluşan meclis tablosuna bakıldığında meclisin 2018'e göre biraz daha yaşlandığını söylemek mümkündür. Bu durumda birden fazla dönemdir seçilen ve mecliste bulunan vekillerin payı büyüktür. Mevcut durumda yeni meclisin yaş ortalaması 52,1'dir. Partilerin yaş ortalamalarına bakıldığında şu tablo karşımıza çıkmaktadır:
Grafikte de görüldüğü gibi en yaşlı partiler İYİ Parti ve MHP'dir. MHP'nin yaş ortalaması 54,6 ve İYİ Parti'nin yaş ortalaması 55,1 ile genel ortalamanın (52,1) üstündedir. Yaş ortalaması en yüksek olan üçüncü parti ise CHP'dir. CHP'de vekillerin yaşı ortalama 53,3'tür. AK Parti'de yaş ortalaması 51,4 ile meclis ortalamasının altında seyretmiştir ve meclisin en genç ikinci partisi konumundadır. En genç parti ise ortalama 47,1 ile YSP/HDP olmuştur.
Mecliste yer alan en genç vekiller 25, 26, 28, 29 ve 30 yaşındadır. Bu vekillerin dördü AK Parti'de, biri ise YSP/HDP bünyesinde yer almaktadır. Diğer taraftan partilerin en düşük ve en yüksek vekil yaşı tablodaki gibidir:
AK Parti'nin en genç vekili 25 yaşındadır. Bu anlamda AK Parti'ye en yakın ikinci parti YSP/HDP'dir. YSP/HDP'nin en genç vekili 28 yaşındadır. Bu yaş CHP'de 32'ye, MHP'de 38'e ve İYİ Parti'de 39'a yükselmektedir.
Sonuç olarak yeni dönemde meclis profili, geçmiş yıllara göre gelişim göstermeye devam etmektedir. Ancak buna rağmen özellikle kadınların ve gençlerin temsili açısından hala zayıf olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim Türkiye nüfusunun neredeyse yarısı (yüzde 49,9'u) kadınlardan oluşmaktadır. Ancak meclisteki kadın varlığı, toplumdaki kadın oranının çok uzağındadır. Diğer taraftan Türkiye, birçok Avrupa ülkesine kıyasla yoğun genç nüfusa sahip olan ülkelerin başında gelmektedir. Türkiye'de 15-30 yaş arasındaki gençler, toplam nüfusun yaklaşık yüzde 23'üne tekabül etmektedir. Fakat birçok düzenleme ile gençlerin mecliste var olmalarının önü açılmış olsa da pratikte hala gençlerin mecliste yeteri kadar temsil edilemediği görülmektedir. Dolayısıyla geçmişe kıyasla her ne kadar iyi yönde bir ilerleme olsa da siyasi partilerin listelerinde kadınlara ve gençlere verdiği yer yetersizdir. Bu bağlamda partilerin toplum dinamiklerinin meclise taşınabilmesi adına daha güçlü adımlar atması önem arz etmektedir.
(Yazıdaki veriler, YSK ve AA'dan derlenmiştir.)