ABD'de bu hafta TikTok'un federal cihazlardan ve sistemlerden silinmesi için 30 gün süre tanındı. Yalnızca hükümet cihazları için geçerli yasak kararı devlet kurumlarının veri güvenliği endişeleri nedeniyle alındı, ancak bazı ABD'li milletvekilleri uygulamanın tamamen yasaklanmasını savunuyor. ABD'deki 50 eyaletin yarısından fazlası, uygulamayı eyalet yönetimlerine ait cihazlarda yasakladı. TikTok'u yasakladığı için ABD'ye ateş püsküren Çin, yasağı devlet gücünün kötüye kullanılması ve diğer ülkelerden gelen firmalara baskı yapılması olarak nitelendiriyor. Amerika'dan çok önce kimi ülkeler yasakladı bile TikTok'u. Kimileri ise sınırlamalar getiriyor. Uygulamanın Türkiye'de kullanımına dair bir herhangi yasak bulunmamakla birlikte, çocukların kişisel bilgilerinin görüntülenmesi, izinsiz veri toplanması ve kanuna aykırılıklar gerekçesiyle TikTok'a 1 milyon 750 bin lira para cezası verildi.
Ama ülkemizde TikTok'a dair sıkıntıların başında güvenlik yok gibi... Bizi endişelendiren daha ziyade toplumsal dejenerasyondaki etkisi... TikTok'a dair bitmez tükenmez tartışmaları uzmanlarla konuştuk:
Sosyolog Prof. Dr. Veysel Bozkurt'la sohbetimizle başlayalım yazıya:
- Tik Tok güvenliği tehdit ediyor mu?
- Dijital dünyada bir şeyin gizli kalması imkansız. Hepimiz, bedelsiz olarak pek çok sosyal medya platformunu kullanmaktayız. Bunun karşılığında ise kişisel bilgilerimizin kullanılmasına izin veriyoruz. Muhtemelen bu bilgiler, belirli tutum ve davranışlarımızı manipüle etmek için kullanılabilir. TikTok meselesi, kişisel gizlilik konusunu da aşan yönleriyle dikkat çekiyor. ABD başta olmak üzere birçok ülke, TikTok'u ulusal güvenlik sorunu olarak değerlendirmeye başladı. Kısıtlamaların gerekçeleri arasında ahlaki, gizlilik ve güvenlik konuları yer alıyor. Çin yasaları şirketlerin istihbarat ve ulusal güvenlik teşkilatlarıyla işbirliği yapma zorunluluğu getirdiği için, kullanıcı verilerinin Çin devletine aktarılabileceği ve bunun da bu platformu kullanan ülkelerin güvenliklerini tehlikeye atabileceği endişesi dile getirilmekte.
- Tik Tok sadece güvenlik açısından değil toplumun davranış biçimine dair de bir tehdit mi size göre?
- TikTok geniş bir kullanıcı kitlesine sahip. Bunların çoğunluğu kimlik arayışında olan gençlerden oluşuyor. Bu gençler, paylaştıkları videolarla popüler olmak istiyorlar. Birçoğu belirli bir izleyici kitlesine ulaşarak para kazanmak istiyor. Bu amaçla hem olumlu hem de olumsuz anlamda sürekli sınırları zorluyorlar. Doğal olarak da bu, toplumun (özellikle de gençlerin) tutum ve davranışlarında değişime yol açıyor.
Platformda kültürel/ahlaki sınırları zorlayan videoların daha fazla izleyiciye ulaşması, diğer içerik üreticilerinin de bu yola girişini teşvik etmektedir. Bu platformlar, aynı zamanda yalan ve yanlış bilgilerin yayılımını da kolaylaştırabilmektedir. Son dönemde sürekli gündemde olan kuşaklar arasındaki iletişim sorunlarının arkasında da büyük ölçüde sosyal medyanın, dijital yerliler olarak adlandırılan gençler üzerindeki etkisi önemli bir rol oynamaktadır.
- Bu kadar kontrolsüz bir mecranın ilerisi için yaratacağı sorunlar nedir size göre?
- Günümüzde çocuklar ve gençler zamanlarının büyük bölümünü sosyal ağlar üzerinde geçirmektedir. Sosyal medyada çocuk istismarının önlenmesi ve çocukların zararlı içeriklere karşı korunması büyük önem taşımaktadır.İnsanlar sosyal medyada gerçek benliklerini değil, ideal benliklerini sergilemektedirler. Ancak bunun farkında olmayan insanlar, başka insanların sosyal medyada sergiledikleri gösterişli hayatları (ideal benlikleri) ile kendilerini karşılaştırmakta ve kendi hayatlarından duydukları hoşnutsuzluk artmaktadır. Bağımlılık, izolasyon, artan yalnızlık duygusu, veri güvenliği, yalan habere maruz kalma ve siber zorbalık bu ağlar etrafında tartışılan diğer olası risklerdir.
- Sosyal ağ TikTok'u kimileri 'Türkiye'nin yeni afyonu" diye eleştiriyor. Sizce durum nasıl?
- Aslında sadece TikTok değil, bütün sosyal ağlar, sadece bizim değil dünyanın afyonu haline gelmiştir. Burada afyonu, gerçek dünyanın sıkıntılarından uzaklaşmak ve hayali bir dünyaya kaçmak anlamında kullanıyorum. İnsanların önemli bir bölümü bilgiye ulaşmaktan ziyade rahatlamak ve gerçek hayatta bulamadıklarını bulmak için kullanıyorlar. Ancak susuzluğunu gidermek için deniz suyu içmek gibi, içtikçe daha çok susuyorsunuz.
- Bu mecra üzerinden kendini 'pazarlayan' gencinden yaşlısına kadınlar hatta ünlüler gördük... Bunları nasıl yorumlamalıyız?
- Maalesef, ilgi çekmek, ünlü olmak adına zaman zaman tehlikeli işler yapanlar oluyor. Ya da bu platformları kullanarak gayri-meşru işler yapanlar da görüyoruz. Bunların çoğunluğu aslında gerçek hayatta da vardı. Sadece sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla bu işler buraya taşındı. Belki sosyal medyanın etkisi, riskli/gayri meşru işlere eğilimi olan fakat gerçekleştiremeyenler için cesaret vermiş olabilir.
ONLAR YASAKLADI!
İşte kullanıcı sayısı bir milyarı geçen TikTok'a kısmi ya da tümden yasak uygulayan ülkeler ve bölgeler:
Hindistan, 2020 yılında TikTok da dahil olmak üzere düzinelerce Çin menşeli uygulamaya yasak getirdi.
Tayvan Aralık 2022'deki uyarı üzerine kamu sektöründe TikTok'un kullanımını yasakladı. Ülkede cep telefonları, tabletler ve masaüstü bilgisayarlar dahil olmak üzere kamuya ait cihazlarda TikTok, Çince eşdeğeri Douyin ve bir Çin yaşam tarzı içerik uygulaması olan Xiaohongshu gibi uygulamaları içeren Çin yapımı yazılımları kullanmasına izin verilmiyor.
Kanada, gizlilik ve güvenlik açısından "kabul edilemez" bir risk oluşturduğunu belirttiği TikTok'un devlet tarafından verilen cihazlarda kullanılmaması gerektiğini duyurdu.
Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu ve AB Konseyi, personel cihazlarında TikTok'a yasak getirdi. Parlamento, milletvekillerine uygulamayı kişisel cihazlarından kaldırmalarını tavsiye etti.
Pakistan, uygulamanın ahlaka aykırı içeriği teşvik ettiği endişesiyle TikTok'u Ekim 2020'den bu yana geçici olarak yasakladı.
Doç. Dr. Derya GÜL ÜNLÜ / İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültes
Dikkat çekmek zor ve tam zamanlı bir iş
- Amerika'da TikTok tartışması başladı...
- Bu tartışma aslında Trump döneminde başladı. O dönem Çin menşeili olan uygulamanın Amerikalı kullanıcıların kişisel bilgilerini Çin hükümetiyle paylaşabileceğini öne sürmüştü. Ayrıca Amerikan kültürünü de tehdit ettiğini söylüyordu Trump. Biden hükümeti geldiğinde tüm yaptırımları durdurdu. Ancak şimdi bu tartışma tekrar gündemde ve birçok ülke gibi Amerika da uygulama kullanımını sınırlandırmak istiyor. Tüm diğer dijital platformlar gibi kullanıcı verilerini barındırdığı ve bunu kısa-uzun vadeli hangi amaçlarla kullanabileceğini net olarak bilemiyoruz. Yine çeşitli politik amaçlar doğrultusunda yaygınlaştırılan dezenformasyon içeren toksik söylemlerle de karşılaşıyoruz. Burada devletlere en korkutucu gelen ise bir Çin uygulaması olması. Eskiye dayanan bir örnek yok, ilk kez Çin menşeili global bir dijital platformla karşı karşıyayız. Fakat bir uygulamayı tamamen yasaklamak günümüzde hem mümkün hem de gerçekçi değil, burada yapılması en akılcı çözüm kullanıcının dijital okuryazarlık becerisini arttırabilmek.
- Siz ülkemizdeki kullanımını nasıl buluyorsunuz? Toplumun 'görmediğimiz' bir kesimi gördük orada...
- Uygulama başlangıçta çeşitli şarkılara playback yaparak dans edilen bir kısa video çekme uygulamasıydı, TikTok. Yani Instagram, Pinterest gibi uğraşılmış çekimler, çalışılmış görünümler, kombin fotoğrafları, marka çantalar yer bulamadı bu videolarda. Sıradan insanları gördük. Belki çirkinleri, kısa boyluları, kiloluları aslında sokakta karşılaştığımız tüm farklı gelir gruplarından insanları. Topluma bu da şaşırtıcı gelmiş olabilir. Çünkü bu insanlar yeterince etkileyici, yakışıklı, güzel, eğitimli olmayabilir. Fakat görünürler, kendi kitleleri var. Öyle ki hayranları var hatta. Bu yüzden evet, biz de varız ve diğer sosyal medyalar gibi ezoterik değil burası, biz kendi eğlencemizi, kendi yaşam tarzımızı belki çirkinliği, cehaleti, fakirliği de sunuyoruz diyorlar. Orada bir yarış var. Maalesef bu sosyal medyada görünür olma yarışı özellikle gençleri çok olumsuz etkileyebiliyor. Çünkü orada var olabilmek, beğenilmek, tıklanmak bir amaç halini alıyor. Hep yeni bir şey yapmak, bir akım başlatmak, dikkat çekmek oldukça zor ve tam zamanlı bir iş halini alıyor. Nerede duracağını bilmek mümkün olmuyor. Bu da başta kaygı, mutsuzluk gibi psikolojik iyi oluş halinizi etkiliyor ve tabii daha hayati sorunlarla da karşılaşıyoruz. Şüphesiz artık çok popüler bir mecraya dönüştüğü için herkes bir şekilde TikTok'a dahil olmak durumunda kaldı. Buna başta yanaşmayan Instagram fenomenleri, geleneksel ünlüler ve hatta siyasetçiler bile dahil. Fakat tüm bunlar uzun vadede özellikle kendi hakkında oldukça özel ve hatta mahrem içerikleri paylaşan genç kullanıcılar için riskli. -
Bu videoların çok tıklanması bu içerikleri oluşturanları onayladığımız anlamına gelir mi?
- Çok tıklanan her içerik değer kazanır sosyal medyada. Çünkü sosyal medya toplumunun temel taşı beğeni. Bastığımız o beğendim butonu. Siz ne kadar değer katarsanız bir içeriğe o kadar popüler hale gelir. Benzerleri türer çünkü beğenilen içerik diğer kullanıcıların da iştahını kabartır, siz de benzerleriyle daha fazla karşılaşırsınız çünkü uygulama bu tarz içeriklerin ilginizi çektiğini, bunları daha sık görmek istediğinizi düşünür. Hatta çoğu zaman beğenmenize de gerek yoktur. Sadece izlemek bile izlenme sayısının artmasını sağlar.
