Sosyal medya bağımlılığı olur da yapay zeka bağımlılığı olmaz mı? Bunu farklı bir örnekle de anlayabiliriz. Yıllar önce sahip olduğum otomobilin arka park sensörleri vardı. Arabamı servise bırakınca 3 günlüğüne farklı bir otomobil aldım. Ancak otomobilin park sensörü yoktu. Garajda park ederken aracı hafifçe çarptım. Çünkü artık park sensörü bağımlısı olmuştum. Benzer bir durum VAR bağımlısı hakemlerin gözünün önünde gerçekleşen ihlallerde hiç risk almamasına benzetilebilir. Aslında Türkiye Futbol Federasyonu pek çok kurumda olduğu gibi değişimin yaratacağı kültürel etkiyi görmezden geliyor ya da hiç farkında değil. Hakemler hata yaparsa bile düzeltme olanağının olduğunu bilmesi karar alma süreçlerinde etkili oluyor. Ne yaptığımızı bilmeden kendimizi içgüdüsel olarak telefonlarımıza uzanırken buluyoruz ve daha farkına varmadan, alışkanlıklar oluşturma gibi doğal insan eğilimine düşüyoruz. Bildirimler bizi telefonlarımızı almaya teşvik ederek de rol oynasa da, BBC tarafından bildirilen bir araştırma, cep telefonu etkileşimlerinin yüzde 89'unun kendiliğinden gerçekleştiğini ortaya çıkardı. Sigara içen birinin refleks olarak sigara yakmasına benzer şekilde, bedenlerimiz otomatik olarak bizi bağımlı tutan tekrarı arzular.
KÜLTÜREL SONUÇLAR ÖLÇÜLÜYOR MU?
Türkiye'de pek çok teknolojik ve fiziksel yeniliğin sosyal etkileri konusunda hiçbir çalışma yok. Benzer bir ilişki insan yapay zeka uygulaması kullanan insanlarda da var. Birlikte uyumlu çalışırken bağımlısı haline gelme tehlikesini yapay zekanın kendisine sordum.
Önce Chat GPT'den yapay zeka bağımlılığının ne olduğunu ve nasıl sonuçlarının olduğunu anlatmasını istedim. İşte Chat GPT'nin "Yapay zeka bağımlılığı etkileri konusunda güvenilir bir araştırma sonucu var mı?" sorusuna verdiği yanıt:
"Evet, yapay zeka bağımlılığı konusunda yapılan bazı güvenilir araştırmalar var. Bu araştırmalar, yapay zeka (YZ) tabanlı uygulamaların özellikle hassas durumda olan bireylerde bağımlılığa neden olabileceğini gösteriyor. Örneğin, University of Surrey tarafından yapılan bir çalışma, YZ dostluk uygulamalarının kullanıcıların yalnızlık ve yargılanma korkusu gibi duygularını arttırarak bağımlılığa yol açabileceğini ortaya koydu. Bu uygulamalar, kullanıcılara anlık tatmin sağladığı için, özellikle pandeminin getirdiği sosyal izolasyon döneminde, bağımlılığa yol açma potansiyeline sahip (University of Surrey)."
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ RAPORU
Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan bir çalışma, YZ'nin zihinsel sağlık hizmetlerinde kullanımının potansiyel faydalarını incelerken, bu teknolojilerin hızla yaygınlaşmasının bazı olumsuz sonuçlar doğurabileceğini belirtiyor. Özellikle, henüz gerçek dünyada uygulanabilirliği tam anlamıyla değerlendirilmemiş YZ modellerinin hızlı bir şekilde benimsenmesi, bağımlılık ve diğer olumsuz etkilere zemin hazırlayabilir (World Health Organization (WHO)).
Bu tür bağımlılıkların dijital bağımlılığın bir formu olarak değerlendirilebileceği, ve bunun da diğer davranışsal bağımlılıklarla benzer özellikler taşıdığı belirtiliyor. Bu özellikler arasında dijital teknolojiyi kullanmanın kişinin hayatında merkezi bir rol oynaması, kullanımın kesildiğinde yoksunluk belirtileri göstermesi ve uzun süreli kullanımın fiziksel ve psikolojik sağlığa zarar vermesi sayılabilir (MDPI). Bu araştırmalar, YZ'nin sunduğu olanaklar kadar, potansiyel risklerin de dikkatle ele alınması gerektiğini vurguluyor.
YZ teknolojilerinin sorumlu ve kontrollü kullanımı, bağımlılık risklerini azaltmak için önemli bir adım olabilir.
Yapay zeka bağımlılığının bu tür olumsuz sonuçlarından kaçınmak için, teknolojiyi dengeli ve bilinçli bir şekilde kullanmak önemlidir.
Bireyler, sosyal etkileşimlerini sürdürmeli, kendi düşünme ve problem çözme yeteneklerini geliştirmeli ve gizlilik ile güvenlik konularında dikkatli olmalıdır. Ayrıca, dijital detoks dönemleri yapmak ve teknolojiden ara sıra uzaklaşmak da faydalı olabilir.
SOSYAL İZOLASYON, DEPRESYON, KARAR VEREMEME
Yapay zeka bağımlılığı, bireylerin AI tabanlı teknolojilere aşırı bağımlı hale gelmesi durumudur ve bu bağımlılığın çeşitli olumsuz sonuçları olabilir. İşte yapay zeka bağımlılığının potansiyel sonuçları:
1. Sosyal İzolasyon
Azalan İnsan Etkileşimi: AI tabanlı hizmetlere aşırı bağımlılık, yüz yüze insan etkileşimlerinin azalmasına neden olabilir, bu da sosyal izolasyona yol açabilir.
Yalnızlık ve Depresyon: Sosyal bağlantı eksikliği, yalnızlık hissini artırabilir ve depresyon gibi mental sağlık sorunlarına yol açabilir.
2. Azalan Eleştirel Düşünme Yeteneği
Düşünme ve Problem Çözme: Sürekli AI asistanlarından yanıt beklemek, bireylerin kendi başlarına düşünme ve problem çözme yeteneklerini zayıflatabilir.
Bağımlılık: Kendi kararlarını verme konusunda bağımlı hale gelmek, kişisel gelişimi ve bağımsızlığı olumsuz etkileyebilir.
3. Gizlilik ve Güvenlik Sorunları
Veri Güvenliği: AI hizmetlerine sürekli bağlı olmak, kişisel verilerin sürekli toplanmasına ve potansiyel güvenlik ihlallerine yol açabilir.
Gizlilik İhlalleri: AI tarafından toplanan verilerin kötüye kullanılması, gizlilik ihlallerine neden olabilir.
4. Ekonomik ve Mesleki Etkiler
İş Kaybı: AI ve otomasyonun yaygınlaşması, bazı mesleklerin yok olmasına ve iş kayıplarına yol açabilir.
Mesleki Gelişim Eksikliği: AI'ya aşırı bağımlılık, bireylerin kendi yeteneklerini geliştirmelerini ve mesleki olarak ilerlemelerini engelleyebilir.
5. Zihinsel ve Fiziksel Sağlık Sorunları
Zihinsel Yorgunluk: Sürekli bilgiye erişim ve AI tabanlı hizmetlerin kullanımı zihinsel yorgunluğa neden olabilir.
Fiziksel Sağlık: Uzun süre ekran karşısında kalmak, göz yorgunluğu, uyku bozuklukları ve diğer fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir.
6. Etik ve Sosyal Sorunlar
Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik: AI sistemlerinin karar verme süreçlerine aşırı güven, sorumluluk ve hesap verebilirlik sorunlarına yol açabilir.
Etik Dilemmalar: AI'nın kullanımı, etik ve moral sorunları gündeme getirebilir, örneğin, algoritmaların taraflı kararlar alması.
7. Bilişsel Aşırı Yüklenme
Bilgi Aşırı Yüklenmesi: AI tabanlı bilgi kaynaklarına sürekli erişim, bireylerin bilgiyi işleme yeteneğini zorlayabilir ve bilişsel aşırı yüklenmeye neden olabilir.
Karar Paralizi: Çok fazla bilgiye maruz kalmak, karar vermede zorluklara ve karar paralizisine yol açabilir.
BAĞIMLI OLDUĞUNUZU NASIL ANLARSINIZ?
Yapay zeka bağımlılığı, kişilerin AI tabanlı teknolojilere aşırı derecede bağımlı hale gelmesi durumudur ve bu bağımlılığı fark etmek önemlidir. İşte yapay zeka bağımlısı olup olmadığınızı anlamanıza yardımcı olacak bazı belirtiler ve değerlendirme kriterleri:
1. AŞIRI KULLANIM
Sürekli Kullanım: AI tabanlı cihazları veya uygulamaları sürekli kullanma ihtiyacı hissetmek.
Zaman Yönetimi: AI kullanımı nedeniyle diğer önemli aktiviteleri (iş, sosyal etkileşimler, fiziksel aktiviteler vb.) ihmal etmek.
2. KONTROL KAYBI
Kullanım Kontrolü: AI tabanlı teknolojileri kullanmayı azaltma veya durdurma çabalarında başarısız olmak.
Zamanın Farkında Olmama: AI kullanımı sırasında zamanın nasıl geçtiğini fark etmemek ve planlanandan daha fazla zaman harcamak.
3. NEGATİF SONUÇLAR
Kişisel ve Profesyonel Hayat: AI kullanımının kişisel ilişkilerinizi, işinizi veya eğitim hayatınızı olumsuz etkilemesi.
Sağlık Sorunları: AI kullanımına bağlı olarak uyku düzeninizin bozulması, göz yorgunluğu, baş ağrıları veya fiziksel sağlık sorunları yaşamak.
4. KAÇIŞ VE RAHATLAMA ARACI OLARAK KULLANMA
Stres ve Anksiyete: Stres, anksiyete veya diğer olumsuz duygulardan kaçmak için AI tabanlı teknolojilere yönelmek.
Rahatlama İhtiyacı: Kendinizi rahatlatmak veya sıkıntıdan kaçmak için AI tabanlı hizmetlere aşırı derecede başvurmak.
5. BAĞIMLILIK BELİRTİLERİ
Aşırı Endişe ve Kızgınlık: AI tabanlı cihazlara veya hizmetlere erişim kısıtlandığında aşırı endişe veya kızgınlık hissetmek.
Odaklanma Sorunları: AI kullanımı dışında bir şeye odaklanmada zorluk çekmek.
6. İLGİSİZLİK
Aktivitelerden Kaçınma: Daha önce keyif aldığınız aktivitelerden uzaklaşmak ve AI tabanlı teknolojilere daha fazla zaman ayırmak.
Sosyal İzolasyon: Sosyal etkinliklerden ve yüz yüze iletişimden kaçınmak.
7. DAVRANIŞSAL DEĞİŞİKLİKLER
Rutindeki Değişiklikler: Günlük rutininizde belirgin değişiklikler yapmak, örneğin, AI kullanımı için uyku düzeninizi değiştirmek.
Gizli Kullanım: AI tabanlı teknolojileri gizli kullanma eğilimi, örneğin, başkalarından saklamak.
