Adam çarşıda karşılaştığı bir arkadaşına aşağı mahallede beş lira kaybettiğini anlatmış. Yukarı mahalledeki evine gittiğinde karısı adama "Bu yoklukta 50 lira çaldırmasaydın iyiydi" demiş.
Bazı gazete haberleri buna benziyor. Misal: Shakespeare Uyuşturucu Bağımlısıydı başlıklı haber. 11 Ağustos 2015 tarihli gazetenin 2. sayfa manşeti.
Editörümüz başlığı tırnak içerisine almaya bile lüzum görmemiş. Demek ki bu bir iddia ya da tahmin değil, gerçeğin ta kendisi. Nasılmış okuyalım:
"Güney Afrikalı bilim insanları, İngiliz Edebiyatı'nın en önemli ve en seçkin isimlerinin başında gösterilen William Shakespeare'in evinin bahçesinden çıkarılan pipolarda esrar ve kokain kalıntılarına rastladı."
"Shakespeare'in bizzat bu pipoları kullanıp kullanmadığına dair henüz net bir delil ortaya çıkarılamadı fakat uzmanlar meşhur yazarın uyuşturucu kullanmış olabileceğini söylüyor."
Uzmanlar bile iddia ederken, bizim editör biliyor. Peki acaba kim bu uzmanlar?
"Profesör Francis Thrackery, 17'nci yüzyılda İngilizlerin Peru'dan gelme koka yapraklarını kullandığını..."
Böyle devam ediyor.
Yanlışlar-doğrular
Sabah'ın 'sanki yeni bulunmuş' gibi gösterdiğine bakmayın, Shakespeare hakkında 15 yıldır devam eden bir spekülasyon bu.
Bazı hataları düzelterek başlayalım:
Güney Afrikalı bilim insanlarının başındaki araştırmacının soyadı Sabah'ın iddia ettiği gibi Thrackery değil Thackeray idi.
Bu araştırmayı 2001 yılında tamamlamış ve makalesini aynı yıl South African Journal of Science'ta yayımlamıştı. Yani haber güncel değil.
Araştırmada sadece Shakespeare'in yaşadığı -iddia edilen- ev değil, yaşadığı -iddia edilenmahalledeki diğer evlerden alınan pipo örnekleri de incelenmişti.
Shakespeare'e ait -olduğu sanılan- evin bahçesinden çıkan pipolarda sadece kenevir kalıntılarına rastlanmıştı. Kokain kalıntısı olduğu iddia edilen pipolar diğer evlerden çıkmıştı.
Bu pipolardan herhangi birinin Shakespeare'e ait olduğu, hatta Shakespeare'in pipo içtiği dahi ispatlanamamıştı. Çalışmasının 'bilimselliği' tartışılan Thackeray 2011 yılında ünlü oyun yazarının mezarını açıp incelemeler yapmak istemiş, bu isteği reddedilmişti. Yani konu çoktan kapanmıştı.
Buna rağmen meslektaşlarımız mezar kazmayı seviyor. 2014 yılında Huffington Post'un 'yeniden keşfettiği' haberi bu yıl Daily Mail fark etmiş. Bizimkiler de ondan ödünç almışlar; bu arada 'beş lira'yı 'elli lira', 'kayboldu'yu 'çalındı' yapmayı başarmışlar.
Özendirici olabilir
Yazımızı sinekler üzerinde deney yapan bir bilim insanının hikayesi ile bitirelim:
Sineklere komuta etmeyi başaran bu bilim insanı eşsiz bir zıplama deneyine imza atmış. Sineğe 'zıpla' demiş ve sinek zıplamış. Deney defterine şu not düşülmüş: "İki kanadı da sağlam olduğunda sinekler zıplıyor." Sineğin kanatlarından biri koparılıp komut tekrar edilmiş. Sinek zorlukla da olsa yine muvaffak olmuş zıplamaya. Bu durum da geçmiş kayda. Son aşamada sineğin diğer kanadı da koparılmış ve zıplaması istenmiş. "Hopla" demişler, olmamış; "zıpla" demişler, olmamış. "Ha gayret" demişler; oralı bile olmamış. Bilim insanımız asistanına dönüp deneyin sonucunu açıklamış: "Yaz yavrum! İki kanadı da koparıldığında sinek sağır oluyor."
Fıkra deyip geçmeyin. Haberleri nakletme ya da verileri yorumlama konusunda fıkra gibi gazetecilik örnekleri çıkıyor karşımıza.
Uyuşturucu-uyarıcı madde tartışmasına girmeye niyetim yok ama son olarak bu tür haberlerin sözü edilen maddeleri özendirici bir nitelik taşıma ihtimali bulunduğunu söylemeliyim. "Büyük Shakespeare'in bildiği bir şey vardı" mı diyelim yani?