Turkuvaz Medya Grubu Yayın İlkeleri'nin 14. maddesi şöyle der:
"Yargı kararı kesinleşmedikçe hiç kimse suçlu ilan edilemez, haberlerde ve yorumlarda suçluymuş gibi değerlendirmeler yapılamaz."
Anayasa'nın 38. maddesindeki 'masumiyet karinesi'ni en geniş anlamıyla yorumlayan bir yaklaşım. Niteliğine, derecesine, işleniş biçimine, toplumda uyandırdığı infiale bakılmaksızın bütün suçlar için geçerli bir ilke.
Vahşet, canavar, cani
Sabah gazetesinin geçtiğimiz hafta içinde üç gün boyunca devam eden haberlerinde, bir annenin iki aylık bebeğini bırakıp tatile gittiği ve dokuz gün boyunca evde yalnız kalan bebeğin bu yüzden öldüğü iddia edildi. Annenin hayatıyla, bebeğin muhtemel babasıyla ve olayın gerçekleşme biçimiyle ilgili iddialar gündeme getirildi. Başlıkları şöyle bir hatırlayalım:
22.10.2013: Anne Vahşeti (Birinci sayfa); Tatilde Vicdanın Hiç mi Sızlamadı?
Editörümüz burada olan biteni özetleyen bir başlık seçmek yerine anneye seslenmeyi tercih etmiş.
23.10.2013: İşte Canavar Annenin Savunması: Ağlar Ağlar Uyur Diye Düşündüm.
Canavarlıkla itham edilen anneye ait olduğu söylenen bu sözlerin kaynağı muhtemelen emniyet birimleri. Anneyle bizzat görüşülerek ya da avukatına sorularak yazılmamış.
24.10.2013: Cani Anneye Müebbet.
Bugün itibariyle editörlerimiz zanlının suçlu olduğuna karar vermiş gibi görünüyor. Oysa dava yeni başlıyor. Başlıktaki müebbet, şu an için sadece savcının istemi. Üstelik, haberde bu istem TCK'nın ihmal 'kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi'ni içeren 83. maddesine dayandırılmış; nasıl yapıldıysa.
Doğru anlatım tarzı
Girişte atıf yaptığımız 14. madde çerçevesinde bazı gerçekleri yeniden hatırlayalım:
Henüz kesinleşmiş bir yargı kararı yok. Cani olarak etiketlediğimiz kişi şimdilik sadece zanlı.
Mahkeme süreci yeni başlıyor. Ortaya dökülen ifadeler değişebilir, reddedilebilir; ortaya olayın çehresini bütünüyle değiştirecek yeni bilgi ve bulgular çıkabilir.
Ön otopside açlık ve susuzluğa bağlı olarak yaşamını yitirdiği belirtilse de Adli Tıp Kurumu'nun raporu henüz açıklanmadığı için bebeğin kesin ölüm nedenini bilmiyoruz.
Okurlarımızın ve gazeteci arkadaşların tepkisini çekmek pahasına da olsa şunun altını çizmek zorundayım: Henüz araştırma sonuçlanmadı, dosya tekamül etmedi, yargı bir karar vermedi. Olay hakkında bize ulaşan enformasyon ne kadar sarsıcı olursa olsun temel gazetecilik ilkelerinden taviz vermemeliyiz. Bilgilerin doğruluğundan emin olsak bile açıklamak için doğru anlatım tarzını seçmeliyiz.
Muhabir ve editör arkadaşlarımıza zaman zaman "Kendinizi polis, savcı ya da hâkim yerine koymayın" diyoruz.
'Canavar' gibi kelimelerin kolayca kullanılmasına bakarak bunlara psikiyatristliği de eklemek gerekiyor.
Öte yandan...
Van Gölü'nden ya da kurabiyeden söz etmiyorsak canavar, gazeteciliğe ne kadar ait bir terim; onu da düşünmek gerekir.
KELİMELER VE ANLAMLARI
Gazeteci arkadaşlarımızın masalarının üzerinde bir de sözlük bulunması, hiç değilse Türk Dil Kurumu'nun web sitesine sık sık bakmaları yararlı olacaktır.
Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Güncel Türkçe Sözlük'e baktığımızda 'canavar' kelimesinin birçok anlamından biri de şu: Acımasız, kötü ruhlu, zalim...
Ötüken Türkçe Sözlük'te 'vahşet' kelimesinin bir anlamı: Acımasızlık, kıyıcılık.
Son olarak Adalet Bakanlığı kaynaklı Hukuk Terimleri Sözlüğü'nde 'cani' kelimesinin anlamına bakalım: 'cinayet işlemiş kişi.'