Yapay zekâ nedir, yetenekleri nereye uzanıyor, hayatımızı nasıl değiştirecek, daha bu konuları tam keşfedememişken, insanlık olarak yepyeni bir gündemimiz daha oldu; kuantum. Çoğumuzun kuantum bilgisayar olarak aşina olduğu bir konu. Ama kimimizin sadece fizik alanına hapsettiği, kimimizin de uzaktan uzağa izlediği kuantum teknolojileri ile ilgili gelecek, geldi. Hatta o kadar yaklaştı ki; Birleşmiş Milletler 2025'i, Uluslararası Kuantum Bilim ve Teknoloji Yılı (IYQ) ilan etti. Ve her yılın ilk sayısında o yıla damga vuracak trendleri özel bir dosya olarak işlemeyi artık gelenekselleştiren INBUSINESS Dergisi de kuantum konusunu bu ayki kapağına taşıdı. Uzun ve detaylı bir araştırma gerçekleştiren INBUSINESS, kuantum teknolojilerine ilişkin global gelişmelerin yanı sıra Türkiye'de bu alanda kamu ve özel sektörün yürüttüğü çalışmalara detaylarıyla yer verdi. Bazıları daha şimdiden hayatımızda olan bu detaylardan bir-iki önemli rakamı paylaşayım.
BM'nin yayınladığı bildiriye göre kuantum teknolojisi, 21. yüzyılın en önemli bilimsel alanı olacak. Bu alan; iklim, enerji, gıda güvenliği ve temiz su dâhil olmak üzere BM'nin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları'nda vurguladığı dünyanın kritik sorunları üzerinde de ciddi şekilde etkili olacak. Diğer taraftan yakın bir gelecekte kuantum hesaplamanın ulusal güvenlik ve ekonomik büyümede de başat bir rol oynaması bekleniyor.
Bütün bu gelişmelerin rüzgârıyla kuantum teknolojisi etrafında yeni bir ekonomi şekilleniyor. 2023'te global teknoloji yatırımlarındaki yüzde 50'lik düşüşe rağmen kuantum bilişim, girişim fonlarından 1,2 milyar dolar yatırım çekti. Kuantum teknolojisinin geliştirilmesine 2010'dan bu yana harcanan yatırım miktarı ise 40 milyar dolara ulaştı. Boston Consulting Group'un (BCG) son raporuna göre önümüzdeki 3 ila 5 yıl içinde 10 milyar doları aşan bir kamu desteği kuantum teknolojisinin geliştirilmesine aktarılacak. Google, IBM, Microsoft ve AWS Braket'ten (Amazon) oluşan dörtlü, kuantum bilgi işlem pazarındaki ABD merkezli en büyük oyuncular. Bu konudaki en büyük haber Google'dan geldi. '2024'ün son günlerinde Willow' adını verdiği yeni kuantum çipini tanıtan Google, şu anda dünyanın en hızlı süper bilgisayarlarının 10 septilyon yılda (evrenin yaşının yaklaşık 700 milyar katı kadar uzun bir süre) tamamlayabileceği bir problemi, 5 dakikada çözdüğünü iddia etti.
Kuantum Bilişim, Türkiye'de de hem kamunun hem özel sektörün hem de akademinin gündeminde. Ford Otosan, Yapı Kredi Bankası, Turkcell, Aselsan, TOBB ETÜ, Bilişim Akademisi, Microsoft Türkiye gibi şirketlerin de yer aldığı pek çok kurum sektöre ilk adımı attı. Şu ana kadarki en büyük hamle Aselsan'dan geldi. Türkiye'nin ilk Kuantum Araştırma Laboratuvarı (KUANTAL) kuruldu. KUANTAL'da araştırma yanında prototip de geliştirildi. Geçen kasım ayında savunma sanayinden veri güvenliğine ve simülasyonlara kadar birçok alanda kullanılacak Türkiye'nin ilk Kuantum Bilgisayarı çalışmaya başladı. Yerli kuantum bilgisayar, kriptografi, yapay zekâ, savunma sanayi ve malzeme bilimi gibi birçok alanda kullanılacak.
Peki, hızla 1 trilyon dolarlık ekonomik değere koşan kuantumlu gelecek hangi sektörleri ve meslekleri etkileyecek, sürdürülebilir bir dünya hedefine çare olacak mı? Ya da en önemlisi sağlıkta onlarca yıl süren araştırmaları dakikalar içinde tamamlayacak kuantum çağına hazır mıyız? Bütün bu soruların cevabı ve şimdilik 'beklenmeyeni bekleyin' şeklinde kodlayabileceğimiz kuantum ekonomisinin şifrelerini INBUSINESS'ın Ocak sayısında okuyabilirsiniz.