İslam'ın inanç cephesini anlayacağımız bir metodoloji içinde takdim eden iki büyük alim;
Maturidi (280-336) ve Eş'ari (260-330) İslam âleminin aşılamamış iki büyük düşünürüdür.
Bu yazımızda İmam Eş'ari'yi tanıtacağız. Gelecek hafta ise İmam Maturidi'yi yazacağız.
İmam Eş'ari: Önceleri Mutezile mezhebine mensuptu.
Üvey babası Ali Cübbai Mutezile büyüklerindendi. Eş'ari, hocasıyla tatmin olmadığı konularda tartışırdı. Akılcılığı bir anlamda vahyin önünde tutan ve birçok hususta ehli sünnet çizgisine muhalif olan Mutezile'nin Kur'an ve sünnetten uzaklaştığını gördü.
Özellikle Kur'an mahluktur, Allah görülmez insan kendi eylemlerinin yaratıcısıdır görüşlerini ehli sünnet anlayışına aykırı gördü. Sonraları Mutezile'den ayrıldığını resmen ilan etti. En güçlü kelam sistemi olan eşariliği kurdu.
Eski bir Mutezile alimi olan Eş'ari'nin Kur'an ve hadisteki derinliği yoldan uzak olan itikadi mezheplerin açığını daha net görmesini sağladı. Mutezile'ye en ağır ve yıkıcı eleştirileri Eş'ari getirdi. Eşarilik bir ekole dönüştü. Siyasi baskılar gördü.
Nizamülmülk döneminde rahat bir ortama ulaştılar.
Abdülkadir Bağdadi, Semenani, İci, Şenif Cürcani, Nasir Tusi, Şehristani, Herevi, Amidi gibi dev alimler bu ekole mensuptu.
İbn Furek, Bakillani, Cüveyni (iki haremin imamı ismiyle tanınır.) İmam Gazali, Fahreddin Razi, Kadı Beyzavi bu ekolün alimleri olmakla beraber Eşariliğe hayli katkıda da bulunmuşlardı.
İmam Eş'ari'nin 300 eser yazdığı biliniyor.

İMAM EŞ'ARİ'NİN BAŞLICA GÖRÜŞLERİ
Eş'ari kendinden önce gelen alimlerin görüşlerini bir sisteme oturttu. Eski bir Mutezile alimi olduğu için karşı görüşleri çok iyi biliyor ve güçlü delillerle onların delillerini çürütüyordu:
Görüşleri ise özetle şöyleydi:
1- Allah'ın ezeli sıfatları var ama bu sıfatlar Yüce Allah'ın ne aynı ne de gayri değildir.
2- Bütün eylemleri kul ister kazanır Allah yaratır.
3- İyiliği ve kötülüğü (hayrı ve şerri) Allah yaratır. Her türlü fiili yaratan Allah'tır kazanan ise kuldur.
4- Büyük günah işleyen mümindir. Günahıyla günahkârdır. Bununla dinden çıkmaz. Mutezile'ye göre ise büyük günah işleyen dinden çıkar.
5- Yüce Allah'ı görmek caizdir.
6- Allah dilerse günahkâr kullarını affeder, dilemezse affetmez.
7- İyi veya kötü ancak Allah'ın bildirmesiyle bilinir.
8- Kur'an edebi (edebiyat) yönünden de mucizedir.
9- Allah hiçbir şeye zorlanamaz.
10- Kabir azabı, sorgusu, ahiretteki terazi ve sırat köprüsü haktır.
11- Cüz'i iradeyi Allah yaratır.
12- Allah'ın fiilleri için bir sebebin bulunması şart değil.
13- Peygamberlik için -nübüvvet- erkek olma şartı yoktur.
14- Ümitsizlik halindeki tövbe geçersizdir (Yani daha önce iman etmemiş biri son nefeste ahireti görüp iman ederse geçersizdir.) 15- İman artar ve eksilir.
16- Her peygamber mucize göstermek durumundadır.
17- Veliler keramet gösterebilirler.
(Gelecek hafta inşallah İmam Maturidi'yi tanıtacağız.)