Amerikan Başkanı Biden'ın yaptığı açıklamalara ve yaptırım uygulamalarına bakarsanız Rus oligarkları üzerinden bir planlama olduğunu düşünebilirsiniz. Baştan itibaren bu zengin iş insanlarına yönelik yaptırımlar gündemde. Aslında normal şartlarda biraz tuhaf. Devletin davranışları nedeniyle Rus zenginleri cezalandırmaya kalkmak anlaşılır gibi değil. Ortada böylesi uygulamalar için ne gibi hukuki dayanaklar var bilemiyorum. Ama bu zamana kadar herhangi bir dayanağa ihtiyaç hissedildiğini bile duymadım. Sırf Putin'e yakın diye bu isimlerin mal varlıklarının dondurulması falan özel mülkiyetin dokunulmazlığı prensibiyle bağdaşacak gibi değil.
Ama asıl tartışmak istediğim kısmı burası değil. ABD'nin bu yaptırımlardan ne umduğunu kavramaya çalışıyorum. Belli ki, oligarkları Rusya'nın önemli bir parçası ve Putin'in gücünün dayanakları olarak görüyorlar. Bu dayanakları yok etmek veya Putin'e karşı kışkırtmak akılcı bir yöntem gibi görünmüş olabilir. Zaten Biden'ın yaptığı açıklamalara bakacak olursanız bu oligarkları sıkıştırarak Putin'i iktidardan indirmeyi açıkça dile getirmeye başladı. Hatta bu çerçevede farklı kaynaklardan Putin'in kendisine yakın oligarklar tarafından zehirlenebileceğine dair istihbarat raporları da yayılıyor.
Bence böylesi beklentiler oligarklara sahip olmadığı bir anlam yüklemektir. Evet oligarklar Rusya devletinin toplumla oluşan ilişkisinde özel bir öneme sahiptir. Ancak devletten bağımsız değildir. Zenginliklerini kendi elde etmiş bağımsız aktörler olmadıkları için bağımsız bir planlama yapmaları veya harekete geçmeleri de mümkün değildir. Devlet oligarklara değil oligarklar devlete bağlıdır. Devlet eliyle kurgulanmış bir sistemin adıdır. Siyasi güç karar değiştirdiği dakika bir oligarkın tüm mal varlığı alınır bambaşka birine kolayca aktırılabilir. Zehirlenebilir. Başına türlü fenalıklar gelebilir.
Aslında bu basit bir hesap. Oligarklar Putin'i tabii ki deviremez. Ama bu isimler üzerinden çıkartılan şehir efsaneleri tuhaf hesap hatalarına yol açıyor.
Öte taraftan bu Putin'in devrilemez olduğu anlamına gelmiyor. Putin ne kadar güçlü bir lider olursa olsun onun gücü de tüm diğer Rus liderleri gibi devlet makinasına dayanır. Soğuk Savaş sonrası ve hatta İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana Rusya'da lider değişimlerini isimleri değişse de hep benzer mekanizmalar yürütmüştür. Sivil ve askeri bürokrasiden oluşan derin bir yapı her zaman mevcuttur.
Ama bu yapılar da henüz Putin'in aleyhine dönmüş durumda değil. Aksine Putin Ukrayna'da neyi hayal ediyorsa bu yapılar da onu hayal ediyor. Ama işler daha da sarpa saracak olursa hızlı bir devlet operasyonuyla Putin, Gorbaçov veya Yeltsin gibi bir şekilde kenara çekilebilir. Ama bu işi oligarklar yapamaz.