Depremzedeler için tek yürek olduk yaralarını sarmaya çalışıyoruz. Gönül isterdi ki tüm bunlar yaşanmamış olsun. Ancak şu an için onlara maddi manevi destek olmaktan fazlasını yapamıyoruz. Acılarını hafifletmiyor biliyoruz ama hayatlarına devam edebilmeleri için her türlü desteğe ihtiyaçları var. Depremzedelerin bundan sonraki süreçte neler yaşayabileceğinden bahsetmek istiyorum. Bazıları çadır kentlere ve konteynerlere yerleştirildi, bazıları farklı illere yakınlarının yanına ya da hiç bilmedikleri yerlere yeni bir hayat kurmak için göç ettiler. Etrafınızda depremzedeler varsa yardımınızın dokunabilmesi için ilk önce onları anlamalısınız.
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU GÖRÜLEBİLİR
Binlerce kişinin hayatını kaybettiği deprem felaketi gibi bir olayı bizzat yaşamış kişilerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu, belirtileri ortaya çıkması olası bir durum. En çok da enkaz altından çıkarılanların etkilenmesi beklenir. Şu aşamada tüm depremzedelerin ciddi bir stres yükü olduğu unutulmamalı. Bu ciddi stres durumu otomatik olarak Travma Sonrası Stres Bozukluğu'na (TSSB) neden olmaz. Depremin ardından ilk birkaç haftada ortaya çıkan ruhsal bozukluklar Akut Stres Bozukluğu olarak adlandırılır. İlk birkaç aydan sonra ortaya çıkacak durumlar Travma Sonrası Stres Bozukluğu olarak ele alınır. Travmaya verilen tepkiler çok çeşitlidir ve depremzedelerin bir kısmı Travma Sonrası Stres Bozukluğu dışında ruhsal bozukluklar geliştirebilir. İnsanların Travma Sonrası Stres Bozukluğu geliştirme olasılığının neye bağlı olduğunun net bir cevabı yok. Bazıları strese karşı daha yoğun bir tepkiye yönelik genetik bir yatkınlık nedeniyle daha yüksek Travma Sonrası Stres Bozukluğu riskine sahip olabilir. Bazıları da travmaya tepki olarak doğuştan daha fazla dayanıklılığa sahip olabilir.
SEVGİ DOLU ARKADAŞ VE AKRABALAR ÇOK ÖNEMLİ
Bir kişinin kişiliği veya mizacı, bir travmadan sonraki sonucu etkileyebilir. Travmaların yaşam boyu deneyimi ve sevgi dolu, ilgili arkadaşlara veya akrabalara sahip olmak gibi mevcut sosyal destek de bir kişinin Travma Sonrası Stres Bozukluğu semptomları geliştirip geliştirmediğini etkileyebilir. Bu sebeple şu dönemde canı gönülden depremzedelerin elini tutmak çok ama çok önemli. Kişi travma sonrasında ihtiyaç duyduğu sosyal desteği alamazsa ağır bir depresyon geliştirme riski de yükselir.
ONU YENİDEN DEPREM ANINA DÖNDÜRMEYİN
BU büyüklükte bir faciayı yaşayanların Travma Sonrası Stres Bozukluğu'nu engellemek için danışmanlık ve destekleyici terapi almaları önemli bir adım. Olayı yaşayanları travmanın tüm ayrıntılarını açıklamaya zorlamayın, bunu yapanlara izin vermeyin. Çünkü bu tür konuşmalar, travmayı zihninde yeniden yaşarken kişiyi travmaya yeniden maruz bırakabilir. Şunun da farkında olmalıyız ki bazı depremzedeler profesyonel uzman desteği almak istemeyebilir, bu duruma saygı gösterilmeli ve zorlanmamalılar. Travmaya maruz kalanların çoğu aile, arkadaş ve yakın çevresinin desteğiyle kendini iyileştirebilecek beceriye sahip. Gönüllü olarak uzman desteği talep edenlerin de önünde uzun bir yol olacak. Ancak sonunda farklı psikoterapi yöntemleri ve bazen de ilaçların yardımıyla duygularının kontrolünü yeniden kazanacaklar.
BELİRTİLER BİR AYDAN UZUN SÜRERSE DİKKAT
TSSB tanısı, belirtilerin bazıları ya da tamamının bir aydan uzun sürdüğü, ev, iş ve sosyal hayatı belirgin şekilde etkilediği durumlarda konulur. Travma Sonrası Stres Bozukluğu tedavi edilmediğinde uzun süreli olabilir. Belirtiler yıllar içinde gelip gidebilir. 2. Dünya Savaşı'nda esir düşenler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, Travma Sonrası Stres Bozukluğu geliştirenlerin yüzde 29'unda özgür olmalarının üzerinden 40 yıl geçmesine rağmen hâlâ belirtiler görülüyordu.
SÜREKLİ DEPREM OLUYORMUŞ GİBİ HİSSEDEBİLİR
Depremle ilgili haberlere veya hikayelere aşırı maruz kalmanız ya da sonrasında yardım amaçlı bölgeye gidip şahit olduklarınız da stresinizi artırabilir veya anksiyete belirtilerine neden olabilir. Ama Travma Sonrası Stres Bozukluğu geliştirmenize neden olmaz. Ancak size çok yakın biri etkilendiyse, Travma Sonrası Stres Bozukluğu geliştirme ihtimaliniz olabilir. Depremzedeler ve dolaylı olarak felakete maruz kalanlar, yakın gelecekte bazı belirtiler yaşamaya başlayabilir ki bunlar da Travma Sonrası Stres Bozukluğu'nun habercisi. Bu belirtileri şöyle sıralayabilirim.
Depremle ilgili müdahaleci zihinsel imgeler, düşünceler veya kabuslar görmek
Sürekli deprem oluyormuş gibi hissetmek
Nefes darlığı, baş dönmesi, çarpıntı ve terleme gibi belirgin fiziksel sıkıntılara sahip olmak
Depremle ilgili düşünceler, insanlar, konuşmalar veya görüntüler gibi tüm hatırlatıcılardan kaçınmak
Depremle ilgili önemli detayları hatırlayamamak (Enkaz altından kurtarılan birinin süreci ve hissettiklerini hatırlamaması gibi)
Kendisi veya başkaları hakkında belirgin şekilde olumsuz inançlara veya beklentilere sahip olmak
Yaşanılan felaketle ilgili ısrarla kendini veya başkalarını suçlamak
Acımasız olumsuz duygu
Bir zamanlar eğlenceli olan, keyif alınan etkinliklere karşı ilgiyi kaybetmek
Diğer insanlardan kopmuş veya yalnız hissetmek
Duygusal olarak uyuşmuş hissetmek (olumlu duyguları deneyimleyememek)
Yaşamın beklenenden daha kısa olacağına inanmak
Sürekli tehlikeye karşı tetikte olmak ve kolayca ürkmek
Uykuya dalmada güçlük, uyuyamamak
Sinirlilik, saldırganlık, konsantrasyon eksikliği, umursamazlık veya kendine zarar verme hislerine sahip olmak