Hocalı Soykırımı, 20. yüzyılda insanlığa karşı vahşice yapılmış en büyük bir soykırımdır. 26 Şubat 1992 tarihi yalnızca Türk Dünyası'nın ve Azerbaycan'ın en kederli günlerinden biri değil, aynı zamanda insanlık tarihinin de en acımasız sayfalarından biridir. Azerbaycan'ın Karabağ bölgesindeki Hocalı kentinde masum sivillere yapılan bu soykırım yakın tarihin en korkunç, en vahşice, en acımasız olayıdır...
Hocalı, tarih boyunca Ermenilerin tacizlerine ve tecavüzlerine uğramış bir bölgedir. Dağlık Karabağ bölgesinin en önemli tepelerinden birinde yerleşen Hocalı, Ermeni güçleri için önemli bir askerî hedefti. Kasaba, Hankendi ve Ağdam'ı birbirine bağlayan yolun üzerinde bulunuyordu ve bölgenin tek havaalanı için üs konumundaydı. Ekim 1991'den itibaren abluka altına alınan Hocalı kentine ulaşım yalnızca havayolu ile sağlanıyordu. 13 Şubat 1992'de havayolundan ulaşım da imkânsız hale geldi. Yemek, yakıt ve korunabilmek için mermi stokları tükenmişti ve şehre elektrik verilemiyordu. 1992'de 25 Şubat'ı 26 Şubat'a bağlayan gece Ermeni silahlı birlikleri SSCB zamanında Hankendi'nde yerleştirilmiş 366. Motorize Piyade Alayı'nın zırhlı araçları ve ordu heyetinin yardımı ile Hocalı kentini işgal etmişlerdir. Saldırıdan önce 25 Şubat akşamı şehir toplar ve ağır zırhlı araçlarla şiddetli ateşe tutulmuştur. Şehirde büyük bir yangın başlamış, Ermenilerin ablukaya aldıkları şehirde kalan yaklaşık 2500 Türk, Azerilerin yaşadığı Ağdam'a varmak amacıyla şehri terk etmeye başlamıştır. Ancak masum halkın birçoğu amaçlarına ulaşamamıştır. Çünkü Ermeniler kaçmaya çalışanları takip ederek oluşturdukları 'Ölüm Koridorunda' acımasızca öldürmüşlerdir.
Hocalı kentine yapılan saldırının sonuçları dehşet vericidir. Ermenilerin katlettiği Azerbaycan Türklerinin sayısı, resmi bilgilere göre, 613... Bunların 106'sı kadın, 63'ü çocuk, 70'i ise yaşlı... 8 aile tamamen yok edilmiştir... 76'sı çocuk 487 kişi ağır yaralanmıştır. Olmadık işkenceler uygulanan bin 275 Türk esir alınmıştır. Bunlardan 800'ü daha sonra serbest bırakılsa da 500'e yakın Azeri Türk'ü hâlâ kayıp... Resmi rakamlar ölen Türklerin sayısının 613 olduğunu söylese de katledilen toplam Türk sayısının 1300 olduğu söylenmektedir. Kayıp olan insanların ise organ ticaretinde kullanıldıkları iddia ediliyor... Şehit bedenler üzerinde yapılan incelemelerde masum insanların Ermenilerce özel bir acımasızlıkla, gözleri oyularak, kafataslarının derileri yüzülerek, hamile kadınların karınları yırtılarak, kulakları, burunları, vücutlarının çeşitli uzuvları kesilerek ve diri diri toprağa gömülerek öldürüldüğü tespit edilmiştir.
Ermeni Diyasporası Hocalı Soykırımı'nı yalnızca bölgedeki Türk ve Müslüman halkı etnik olarak temizlemek ya da yaratacakları psikolojik etki ile bölgedeki sivil halkı çok daha çabuk tasfiyeederek işgal bölgelerini genişletmek için değil, 1915'te Osmanlı Devleti sınırları içinde yapıldığını iddia ettikleri sözde Ermeni soykırımının intikamını almak için yapmışlardır. Hocalı Soykırımı'na bizzat katılan Zori Balayan "Ruhların Tekrar Dirilmesi" adlı kitabında Türklere nasıl işkence yaptıklarını en ince ayrıntısına kadar anlatmaktadır.
