Basında ve sosyal medyada gelmiş geçmiş dünyanın en zengin adamları listesinde yedi asır önce yaşamış bir Afrika Sultanı'nın ismi sık sık verilir. Basınımızın Mansa Musa diye verdiği Kanku Musa 14. yüzyılda hüküm sürmüş bir Mali Sultanı'dır. Türkiye'nin en önemli Afrika tarihçisi olan Ahmet Kavas, "Geçmişten Günümüze Afrika" isimli kitabında bu sultanın ilginç hikâyesini ve hac yolculuğunu anlatır. Bize yabancı gelen bu sultanın ismini hemen hemen her Afrikalı bilir. Türkiye'de Avrupa'ya dair birçok şey öğretilirken Afrika'nın bu büyük sultanının öğretilmemesi ve bilmememiz ise bizim ayıbımızdır.
Mali Sultanı haritalarda elinde altınıyla resmedildi.
HAC YOLCULUĞU
Kanku Musa 1307'de babasının ölümünden sonra Mali Sultanı olarak tahta çıktı. Sultanlığı çok büyük topraklara hükmediyordu. Mali Sultanlığı'nın doğu sınırları Nijer'e, batı sınırları ise Atlas Okyanusu'na uzanıyordu. Mali'nin 400 şehri vardı ve ülke refah içerisindeydi. O zamanki bilinen dünyada işlem gören altının yarısı Mali'de çıkıyordu. Ülkenin bir tarafından diğer tarafına yürüyerek bir yılda ulaşılıyordu.
Kanku Musa çok dindar bir hükümdardı. Devamlı hayır işleri yapar ve günlerinin çoğunu oruç tutarak geçirirdi. Her gün bir köle azat ederdi. Ömrünü İslamiyet'i yaymaya adamıştı. Ancak istemeyerek annesinin ölümüne sebebiyet verdiği için vicdan azabı çekiyordu ve bundan kurtulamıyordu. Âlimlere nasıl affedileceğini sorunca, Medine'ye gidip Hazreti Peygamber'in kabrini ziyaret etmesi gerektiği cevabını aldı. Sultanlığının her tarafına haber göndererek yardım istedi ve yol hazırlıklarına başladı. Yola ne zaman çıkacağını âlimlere sorunca 12'si Cumartesi'ye gelen ayda yola çıkması tavsiye edildi. Sultan, bunun üzerine dokuz ay bekledi. Sonunda 12'si Cumartesi'ye gelen ayda yola çıktı.
1324 yılında yola çıkan Mali Sultanı'nın yanında onbinlerce kişi vardı. Rivayete göre kervanında 12 bini köle 60 bin kişi bulunuyordu. Hac kervanının başı sonu belli değildi. Ancak Cezayir'in güneyine vardıklarında adamlarının bir kısmı ayaklarında meydana gelen rahatsızlıktan dolayı yola devam edemediler. Sultan geçtiği şehirlerde Cuma gününe denk gelirse orada bir cami yaptırıyordu.
ALTIN DAĞITTI
Kanku Musa'nın yanında çok büyük miktarda altın vardı. Katır ve develerle 2 ton altının taşındığı anlatılır. 1324 yazında Kahire'ye geldiğinde Memlük Sultanı'nın yanına götürülmek istendiyse de hacca gittiğini söyleyerek kabul etmedi. Ancak daha sonra yolları sultanla kesişti. Sultanın huzuruna çıktığında Allah'tan başka kimsenin huzurunda eğilmeyeceğini söyledi.
Mali Sultanı Kahire'deyken her tarafı altına boğdu. Sadakalar dağıttı. Adamlarının yaptığı alışveriş Mısır esnaf ve tüccarını zengin etti. Mısır'dayken Mali Sultanı'na hizmet edenler büyük paralar kazanmışlardı. O kadar altın dağıtmıştı ki Mısır'da altının değeri düşmüş, ekonomi alt-üst olmuştu.
Kanku Musa, Mekke ve Medine'yi ziyaret ettiğinde bol bol sadaka dağıttı. 20 bin altını sadaka olarak dağıttığı rivayet edilir.
Hac vazifesini yapıp, memleketine dönüş yolculuğuna başlayan sultan Kahire'ye vardığında bütün parasını bitirmişti. Kahireli tüccarlardan borç alarak memleketine dönebildi. Döndükten sonra da borcunu fazlasıyla ödedi. Mali'ye dönerken yolda karşılaştığı birçok alim ve şairi de yanında getirmişti.
Mali Sultanı'nın 1324-1325'teki gösterişli hac yolculuğu efsaneleşti. Afrikalı sultanlıklardan Avrupalı devletlere kadar herkes gözünü Mali'ye çevirdi. Avrupa haritalarında Sultan elinde altın tutarken resmedildi.
Kanku Musa, hacdan döndükten sonra ölene kadar Mali Sultanlığı'nı yönetmeye devam etti. Ölüm tarihi tam olarak belli değildir. 1332 ve 1337 yılları rivayet edilir. Ölümünden sonra yerine oğlu geçti ama babasının izinden gidemedi. Daha sonraki yıllarda 1545'te başkent Niani'yi Gao Sultanı Askiya Davud ele geçirdi. Mali'nin diğer önemli şehri Timbüktü ise 1591'de Merakeş Sultanlığı'nın hakimiyetine girdi. Mali'nin önemi azaldı. Ancak Kanku Musa'nın ismi günümüzde bile yaşıyor.
Kanku Musa.
MANSA "SULTAN" DEMEKTİR
DÜNYANIN en zengin adamları listesi yayınlandı ve listenin başında Mansa (Mense/Mensa) Musa yer aldı. Mansa bir isim zannedildi. Ancak mansa bugün Mali ve çevresinde konuşulan Mandeng dilinde "sultan" manasına gelir. Sultan Musa'nın adı ise Kanku Musa'ydı. Kanku annesinin ismiydi ve Mali Sultanı'nın isminden önce söylendiğinden Kanku Musa, Kanku'nun oğlu Musa demektir.
AFRİKA'NIN MÜSLÜMAN SULTANLIKLARI
Tarih denince aklımıza kendi tarihimizin dışında Avrupa tarihi gelir. Afrika'da sanki hiç devlet kurulmamış gibi doğru dürüst bahsetmeyiz. Osmanlı İmparatorluğu bizim tarihimiz olmasa herhalde kitaplarımızda ondan da fazla bahsolunmazdı.
Afrika'nın yüzlerce yıllık tarihinde birçok sultanlık kurulmuştu ve bunların önemli bir kısmı da Müslüman hükümdarlıklardı. Bugünkü Sudan'da Func, Kordofan ve Darfur sultanlıkları; Çad'da Bagirmi, Vadan ve Kânim sultanlıkları; Mali'de Mali, Gana, Songay sultanlıklar ile Timbüktü Paşalığı; Nijerya'da ise Bornu, Kano, Sokoto sultanlıkları ve Hevsa devletleri Afrika tarihinde önemli yer tutmuştur.