Behçet Necatigil, insan ömrünü bir parantez içinde iki çizgi olarak niteleyerek "Adı, soyadı / Açılır parantez / Doğduğu yıl, çizgi, öldüğü yıl, bitti / Kapanır parantez." diyordu. Aşık Veysel de "İki kapılı bir handa, gece gündüz yürüyen" değil miydi?
Bir insanın hayat hikayesi, yalnızca ömür takviminde satır başları mıdır?
Sanmıyorum. Hayat, ömrün özetidir çünkü...
Yapı Kredi Yayınları, "Salı Toplantıları"nın 2001-2002 yıllarını "Yaşamöyküm" başlığı altında bir kitapta topladı. Kitapta Doğan Kuban, Cahit Uçuk, Semavi Eyice, Muhibbe Darga, Rasih Nuri İleri, Macide Tanır, Turhan Selçuk, Fethi Naci, Nazan İpşiroğlu ve Doğan Hızlan'ın yaşamöyküleri yer almakta...
Kimi insanlar vardır, hani "Hayatım roman" derler ya, ömürleri nice çilelerin uçurumlarında çiçek açmıştır. Yazdıkları, yaşadıkları bir "yaşam kültürü"nün süzgecinden damıtılarak geçmişten geleceğe köprü olmuştur.
Rasih Nuri İleri'nin "yaşamöyküsü"nü işte bu duygunun eşliğinde okudum. Rasih Nuri, 82 yıllık hayat deneyimini düşüncelerinin potasında eritiyor. Ciltler dolusu kitaba konu olabilecek düşüncelerini, bir söyleşinin sınırlı perspektifinde açıklamaya çalışıyor. Kendi sözleriyle aktarmaya çalışacağım.
"Osmanlı kendisini Roma 'Rum' devamı sayıyor: Müslüman, çok dinli bir Roma."
"Osmanlı İmparatorluğu'nda ne yazık ki çökünceye kadar bütün dinlere karşı eşitlik sağlayan bir rejim var. Örneğin, miras vs. kanunlarında: Hıristiyanlar Roma Hukuku'na göre yönetiliyor, Müslümanlar ise Şeriat Kanunu'na göre."
"Neron'un savaşımı, Hıristiyan tarihlerinin yazdığının tam aksine, demokratik bir savaşım. 'Bir dinin tahakkümü olamaz, her din eşittir' diye mücadele ediyor. Meşhur Roma yangını Neron'un eseriymiş. Hıristiyan tarihçilerinin uydurduğu bir yalandır bu."
"Osmanlı Devleti'nin kurucusu Osman Bey'in ismi Osman değil ve kendisi Müslüman değil. Osman Bey'in asıl ismi ise Ataman Bey ve Şamanist. Şeyh Edebali'nin etkisiyle Müslümanlığı kabul ediyor; Ataman oluyor Osman. Zaten bütün Avrupalı da Osmanlılar için Ottoman kelimesini kullandı. Ottoman, Ataman'dan türeyen bir kelimedir."
"Köy Enstitüleri, Türk halkının çalışarak eğitilmesi programı, ki bu da Türkiye Komünist Partisi başkanı olan Ethem Nejat Bey'in bir raporu olarak hazırlanmış ve İsmail Hakkı Tonguç ' Canlandıran Köy'de yayınlanmıştır. İsmet Paşa bunu desteklemiştir ve fakat aynı İsmet Paşa tamamen gerici bir kişiyi vekil yapıp Köy Enstitüleri'ni Meclis'teki gericilerin, Fevzi Çakmak'ın etkisiyle kapatmıştır. Kuran İsmet Paşa'dır, kapatan İsmet Paşa'dır.
Türkiye'de okullara din dersini koyan (1946) aynı İsmet Paşa'dır." "Mustafa Kemal'in bir özelliği; orduya karşı bir durumunun olmasıydı. İstiklal Savaşı'nın hiçbir komutanının oğlu asker olmamıştır. Tek giren kişi, Galatasaray'dan sınıf arkadaşım Ali Enver'dir. Enver Paşa'nın oğlu." Katılırsınız katılmazsınız, ama bugün 82. yaşının baharını yaşayan bir tarihin canlı tanığının gözlem ve deneyimleri ile bezeli hayat hikayesinden süzülen düşünceleri bunlar... Hayat, ömrün özetidir çünkü; üstelik bu yaşanmış ve yaşanan bir hikaye ise...
