Bugün... Türk siyasi hayatındaki büyük değişimin, dönüm noktasının, yeni bir çağın başlamasının yıldönümü.
"Hasolar... Memolar... Cahil oy çoğunluğu... Ayak takımı" diye aşağılanan milyonların... Başkaldırısı.
"Yeter! Söz milletindir" diyerek haykırışı.
Tek parti... Devlet partisi döneminin sona erişi.



Sivil siyasetin yükselişi.
14 Mayıs 1950... Ak devrim... Türk demokrasisinin zafer günü.
Aradan 74 yıl geçti... Darbeler... İdamlar... Muhtıralar... Cezaevleri... Sürgünler... Acılar... Gözyaşları... Ama...
Demokrasiye âşık Türk halkının çığlığı hiç değişmedi:
"Yeter! Söz milletindir."

***

Tarihte ilk defa

Türkiye'de ilk kez bir seçimin hatırasına pul basıldığını... Biliyor muydunuz?
"14 Mayıs 1950 hatırası... Türkiye Cumhuriyeti Postaları."



Pul... 15 kuruş.
Cumhuriyet Gazetesi... Başyazı... Nadir Nadi... 16 Mayıs 1950:
14 Mayıs'ı Türk milleti başarılı bir imtihan günü olarak daima hatırlayacaktır.



Tarihimizde ilk defadır ki bugün kansız, ihtilalsiz iktidar değişikliğine şahit oluyoruz.
Böyle bir değişikliğin anısına... Böyle bir pul.

***

Demokrasi... Ve darbe

Öyle bir seçim, öyle büyük bir değişim ki... 14 Mayıs 1950 sandığından... CHP iktidarının, Başbakan Şemsettin Günaltay dışında hiçbir bakanı çıkamıyor.
TBMM Başkanı Şükrü Saracoğlu... Sandıktan çıkamayanlar arasında.



14 Mayıs 1950... Seçmenin demokrasi ile tanıştığı seçim.
Amerikan gazetesi... New York Times... "Türkiye demokrasiye oy verdi" diye yazıyor.
Ama... Ne kadar acıdır ki... Milletin ak devrimle göreve getirdiği hükümet, 10 yıl sonra darbeyle devrilecek ve... Ak devrimin sembol ismi, Başbakan Adnan Menderes idam sehpasında can verecektir.

***

Büyük aşk

Nüfusun yüzde 75'inin kırsalda yaşadığı dönem.
Elektrikle tanışmamış köyler... Traktör nedir bilmeyen köylüler.
Nüfus... 20 milyon 807 bin.



Kayıtlı seçmen... 8 milyon 905 bin 743.
O günün koşullarında... Sandığa gidip oyunu kullanan seçmen sayısı... Oldukça fazla... 7 milyon 953 bin 85.
Seçime katılma oranı... Yüzde 89.3.
İşte... Türk seçmeninin demokrasi aşkı.

***

Rize

Türkiye'nin 1950'deki il sayısı...
63. 63 ilin yarısından fazlası... 32 il seçmeni... Demokrat Parti'ye, yüzde 50'nin üzerinde oy veriyor
Batı'da... Çanakkale 65.8... İstanbul 56.6.
Doğu'da... Ağrı 64.5... Erzurum 64.3.
Orta Anadolu'da... Kayseri 66.9... Konya 58.9.



14 Mayıs 1950 seçiminde... Demokrat Parti'ye en çok oyun hangi ilde çıktığını... Biliyor musunuz?
İlginç... Rastlantıya bak... İnanılır gibi değil.
Rize... Yüzde 70.
"İlginç" dememiz... Rastlantıdan söz etmemiz şundan:
Rize... Cumhurbaşkanlığı seçimi...
24 Haziran 2018... Erdoğan yüzde 76.92.
28 Mayıs 2023... Erdoğan yüzde 75.78.

***

Büyük göç

İllerin milletvekili sayıları, 1950'den sonraki somut göçün göstergesi.
1950... İstanbul, Ankara ve İzmir milletvekili toplamı... 62.
Bugün ise 162.
İşte... Göç gerçeği.

***

Kavimler göçü gibi

Zonguldak... 1950... Meclis'te 10 temsilcisi var.
Bugün ise 5.
Sivas... 1950... Milletvekili sayısı... 12.
Bugün 5.
Ve... Göçle ilgili bir diğer ayrıntı...
İstanbul'da, Sivas nüfusuna kayıtlı kaç kişi var, biliyor musunuz?
755 bin kişi.
Trabzon... 1950'de 12 milletvekili çıkardı... Bugün 6.
1950... Erzurum... 10 milletvekili... Bugün 6.
Evet... Göç... Göç... Göç.
Göç olmasaydı, 1950'de 27 milletvekili bulunan İstanbul, şimdi Meclis'e 98 milletvekili gönderebilir miydi?

***

Manşet

Kudret Gazetesi... 15 Mayıs 1950.
Manşet:
"Türkiye, ilk defa baskısız ve hilesiz bir seçim gördü."
Yorum yok... Nokta.

***

Kadın olmadan asla

İktidardaki CHP, 14 Mayıs 1950 seçimlerinde 6 kadın aday göstermişti.
Hasene Ilgaz... Çorum.
Sezer Taşkıran... Kars.
Müjgân Ağaoğlu... Ankara.
Meliha Avni Sözen... İstanbul.
Şehime Yunus... İzmir.
Makbule Dıblan... Seyhan.
Bu isimlerden sadece biri Meclis'e girebildi... Kars... Sezer Taşkıran.
Demokrat Parti'ye gelince...
İki kadın aday... Biri Halide Edip Adıvar... İzmir listesinden bağımsız aday.
Diğeri... İstanbul... Nazlı Tlabar.
İkisi de seçildi... Meclis'e girdi.
Dünün Meclis'i... Bıyıklıydı... Erkek ağırlıklı.
Bugün ise... 1950'den çok farklı... Siyaset, Meclis'te çiçek açtı.
"Yetmez ama evet" diyoruz.
Ve... Kadın ağırlığının daha da artmasını diliyoruz.

***

Başyazı

Partiler seçimden önce... Programlarını kamuoyu ile paylaşırlar.
Neler yapacaklarını anlatırlar.
İktidardaki CHP... 27 Nisan 1950'de... Seçim Beyannamesi'ni açıkladı.
"Takdir milletimizindir" diye başlayan beyannamede 22 başlık var.
Ayrıntıya girmeyelim.
Sadece... Dönemin ünlü gazetecisinin eleştirilerinden bir cümleyi verelim.
Gazete... Cumhuriyet.
Gazeteci... Nadir Nadi... Başyazar.
"Beyannamede... Geçen 4 yıl içinde, Halk Partisi hükümeti tarafından yurtta müspet olarak neler başarıldığına dair hiçbir bilgiye rastlanmıyor."

***

Aday listesi

Partilerin aday listelerine göz attık
14 Mayıs 1950 seçimleri... CHP'nin aday listelerinde tam 24 vali ve kaymakam var.
Demokrat Parti'nin aday listelerinde ise... Vali, kaymakam 4 isim.
Paylaşmak istedik.
Yorum sizin.