Son dönemde borsada aşırı fiyat oynaklığı ne zaman yaşansa arkasından robotlar çıkıyor. Bireysel yatırımcı ortalama 300-600 milisaniyede işleme karar verirken, algoritmik robotlar 6 milisaniyede al-sat yapabiliyor. Onlar için neyin alınıp satıldığının pek önemi yok. Getiri potansiyeli varsa iflas açıklamış bir şirketin hisseleri bile alınıp, satılabiliyor. Tabii bu kadar yüksek hızla yapılan işlemlerle bireysel yatırımcının önüne geçiyorlar. Bir nevi, haksız rekabet...
Hatırlayın, geçtiğimiz gün Turkcell hisselerinde kapanışa doğru garip bir satış oldu. 2 dakikada 2 milyon lotluk satış olunca devre kesici çalıştı. Bir anda borsada panik satışlar başladı. Yapı Kredi ve Merrill Lynch robotları devreye girdi. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) dün akşam Turkcell'de satış emri veren UBS AG London Branch'a doğrudan emir yasağı getirdi. Dün sabah borsa açılışında TAV ve Anadolu Efes hisselerinde de benzer durum yaşandı. Robotlar her ne kadar işlem hacmini canlandırsa da kontrolsüz büyüme veyahut aşırı oynaklıklar, finansal piyasaların güvenilirliğini tehlikeye sokmaya başladı.
"Yasaklansın" demiyorum. Zira, bugün ABD'de işlemlerin yüzde 60'ı, Avrupa'da 40'ı, Japonya'da 30'u algoritmik robotlarla yapıldığını biliyorum.
Ancak önlem alınamaz mı? Borsa yazboz tahtası olmaktan çıkarılamaz mı?
Malum, yılbaşından bu yana borsaya 500 bin yeni yatırımcı geldi. Bireysel yatırımcı elindeki tasarrufu dövize, faize yatırmak yerine borsada değerlendirmek istiyor. Aşırı oynaklık ortamı küçük yatırımcıyı ürkütüyor.
Ne yapılabilir derseniz. Öncelikle bu robotların aşırı fiyat oynaklıkları piyasa bozucu işlem olarak değerlendirilebilir mi, değerlendirilemez mi?
Tanımın yapılmasında fayda var.
Bir de Sermaye Piyasası Kurulu emir silme komisyonlarını artıramaz mı?
Düşünsenize, gerçek alım-satım niyetin yok ama emir giriyorsun, piyasadaki sürü psikolojisinden yararlanıyorsun. Millet trader'a soruyor 'tahta alıcılı mı satıcılı mı'... Halbuki, hepsi fiktif...'Genelin gördüğünün, tekilin yemi' olduğunu ne bilecek? İşler yolunda gitmezse, piyasa ters istikametteyse zaten manipülasyonu kafaya koyan emirleri iptal ediyor. Tahtanın alıcılı olduğunu sananlar tuzağa düşüyor. Bu emir iptallerinin cüzi cezaları var elbette... Ama yeterli mi? Komisyonlar oldukça düşük... Keza arbitraj komisyonları da algoritmik işlemleri yapanların bir akşam yemeği parası bile değil...
Üstelik, BİST 30'da robotlar at oynattıkça küçük yatırımcı sığ tahtalara çekildi. Orası da halka açıklık oranı daha düşük ve manipülasyona açık tahtalar... Yani küçük yatırımcı için çok tehlikeli...
Sözün özüne gelirsem...
Birkaç küçük önlemle, elinde üç beş kuruş parayla, diz üstü bilgisayarıyla tabir caizse 'Don Kişot' gibi, yapay zekalı robotla mücadele etmeye çalışan küçük yatırımcıyı koruyan bir yapı kurulamaz mı?