Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur.

1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Sermaye Piyasası Kurulu'nun amacı; Sermaye Piyasası Kanunu'nun 1'inci maddesinde açıkça belirtilmiş olup; tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak amacıyla; sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını, düzenlemek ve denetlemektir.

SPK'nın ilk başkanı Prof. Dr. İsmail Türk'tür. Mevcut başkanı Dr. Vahdettin Aktaş, 01/01/2013 tarihinden bu yana kurul başkanlığını yürütmektedir. Kurul başkanları altı yıl için seçilir ve idari tasarrufla (Başbakan, Bakanlar Kurulu, ilgili bakan kararı vb.) görevden alınamaz.

Sermaye Piyasası Kurulu'nun düzenlemeleri, sermaye piyasası hukukunun temel kaynaklarından birisidir.

SPK düzenlemeleri genellikle "tebliğ" şeklinde çıkarılmaktadır. Diğer taraftan, bireysel emeklilikte olduğu gibi, "yönetmelik" şeklinde SPK düzenlemeleri de yok değildir.[1] Ayrıca, günümüzün hızla değişen ekonomik koşullarına uyum sağlamak ve uygulamaları belirli esaslara bağlamak bakımından Kurul İlke Kararları da yayınlamaktadır.

Başlıca sermaye piyasası kurum ve şirketleri aşağıdaki gibidir;

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
İstanbul Altın Borsası
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
Merkezi Kayıt Kuruluşu
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği
Halka Açık Şirketler
Aracı kuruluşlar
Yatırım Fonları
Yatırım Ortaklıkları
Portföy Yönetim Şirketleri
Bağımsız Denetim Kuruluşları
Derecelendirme Kuruluşları
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları
Yatırım danışmanlığı şirketleri

SERMAYE PİYASASI KURULU'NUN OLUŞUMU

Sermaye Piyasası Kurulu, 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici bir kamu kurumudur. İlgili olduğu bakanlık, Başbakan tarafından görevlendirilen Devlet Bakanlığı'dır. Merkezi Ankara'da olan kurulun İstanbul'da bir temsilciliği bulunmaktadır.

Kurul'un temel görevi;

Sermaye piyasasının güven açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını,
Tasarruf sahiplerinin yani yatırımcıların hak ve yararlarının korunmasını sağlamaktır.

KURULUN TEŞKİLAT YAPISI

Kurul Karar Organı

Kurul, Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşur.

Kurul Üyeleri'nin,

ikisi ilgili Bakanlığın aday gösterdiği 4 kişi arasından,
biri Maliye Bakanlığının aday gösterdiği iki kişi arasından,
biri Sanayi ve Ticaret Bakanlığının aday gösterdiği iki kişi arasından,
biri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun aday gösterdiği iki kişi arasından,
biri Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğinin aday gösterdiği iki kişi arasından,
biri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin aday gösterdiği iki kişi arasından atanır.

Bakanlar Kurulu, adaylardan birini başkan olarak atar. Kurul, Başkanın teklifi ile üyelerden birini ikinci başkan olarak seçer.

Kurul başkan ve üyeleri resmi ve özel başka hiç bir görev alamazlar.

Kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri altı yıldır. Süresi bitenlerin tekrar atanmaları mümkündür. Başkan dışındaki üyelerin üçte biri iki yılda bir yenilenir.

HİZMET BİRİMLERİ

Sermaye Piyasası Kurulu, Kurul başkanı ve üyeleri ile başkana bağlı olarak Kurul faaliyetlerini yürüten teşkilattan oluşur. Kurul çalışmaları Kurul başkanına bağlı başkan yardımcılıkları altında çalışan hizmet birimleri tarafından hazırlanmaktadır.

Hizmet birimleri;

Denetleme Dairesi
Ortaklıklar Finansmanı Dairesi
Aracılık Faaliyetleri Dairesi
Kurumsal Yatırımcılar Dairesi
Piyasa Gözetim ve Denetim Dairesi
Araştırma Dairesi
Muhasebe Standartları Dairesi
Bilgi İşlem, İstatistik ve Enformasyon Dairesi
Hukuk İşleri Dairesi
İdari ve Mali İşler Dairesi
Kurumsal İletişim Dairesi
Strateji Geliştirme Dairesi'nden oluşmaktadır.

Hizmet birimleri daire başkanlıkları ile bunlara bağlı olarak çalışan daire başkan yardımcıları, uzmanlar ile müdürlükler bünyesindeki servisler ve memurlardan oluşmaktadır.

Kurul'un mali özerkliği vardır. Kurul'un bütün giderleri özel bir fondan karşılanır. Menkul kıymet ihraçcıları (şirketler, yatırım fonları, yatırım ortaklıkları) bu fona ihraç ettikleri menkul kıymetlerin binde ikisi tutarında ücret öderler. Fon gelirleri Kurul giderlerini karşılayamayacak durumda ise açık, Bütçeden alınan yardımla kapatılır.

KURULUN TEMEL AMAÇLARI

Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek,
Piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak,
Sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak,
Piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır.

Kurul bu hedeflere Kanun, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlemeler yaparak, piyasaların gözetim ve denetimini sağlayarak ulaşmaya çalışmaktadır.

KURULUN DÜZENLEMELERİ

Kurul'un sermaye piyasası ile ilgili yaptığı düzenlemeler Tebliğ olarak Resmi Gazetede yayınlanır.

Kurul,

Kendi gözetimi altındaki piyasalardaki işlemlerle ilgili,
Görev alanındaki işlerin kurallarının tanımlanması ile ilgili

düzenlemeler yapmakla yetkilendirilmiştir.

Bu amaçla;

Menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler,
Menkul kıymetler borsalarının, kıymetli madenler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler,
Sermaye piyasasından menkul kıymet ihracı yoluyla fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler,
Sermaye piyasası kurumları ile ilgili düzenlemeler yapar.

KURULUN ŞİRKETLERLE İLGİLİ YETKİLERİ

Yerli veya yabancı şirketlerin menkul kıymetleri ülkemizde halka arz olunacaksa Kurul kaydına alınması zorunludur. Menkul kıymetin Kurul kaydına alınabilmesi için şirketlerin gerekli belgelerle Kurula başvurmaları, yatırımcıyı bilgilendirmek için hazırlanan izahnamenin Kurulca onaylanması gerekir.

Kayda alınması gereken işlemler;

Hisse senetlerinin veya borçlanma araçlarının şirketler tarafından ihracı,
Halka arz,
Varlığa dayalı menkul kıymet, oydan yoksun hisse senedi ve hisse senedi ile değiştirilebilir tahvil ihracı,
Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının, yatırım ortaklıklarının ve yatırım fonlarının menkul kıymet ihraçlarıdır.

Ayrıca;

Pay sahiplerine çağrıda bulunulması veya vekaleten oy hakkı toplanması,
Kayıtlı sermayeye geçiş ve tavan tespiti Kurul iznine tabidir.

İzahnamenin İçeriği

Menkul kıymetlerin halka arzında yatırımcıya açıklanacak bilgiler izahnamede yer alır. İzahnamede,

Şirket hakkında bilgiler,
Finansal durumu belirten mali tablolar
Detay faaliyetler bilgileri

bulunur.

Yatırım fonları ve ortaklıkların dağıtacağı izahnamede portföyün kompozisyonu yatırım kriterleri satış ve alım komisyonu bilgileri yönetim ücretleri gibi bilgiler yer alır.

Kurul Tarafından Kayda Alınmanın Amacı

Kayda alma demek yatırımcının katılımcı olma veya olmama yönümdeki kararı vermek için ihtiyacı olan temel unsurları izahnamenin taşıdığını ve doğru olarak sunduğunu gösterir. Kayda alma ihraç edilen menkul kıymetin Kurulca teminat altında olduğunu veya ihracın kalitesini göstermez. Kayda alma Kurul Başkanının veya vekilinin imzasını taşıyan bir belge ile olur.

Kurul gerekli gördüğü hallerde izahnameye yatırımcılar için uyarılar koyar. Bu uyarılar işlemin veya şirketin kalitesi ile ilgili olmayıp, sadece yatırımcıların belli konulara dikkatini çekmek ve yanlış bilgilendirilmesini önlemek amacıyladır.

Örneğin;

Muhasebe kayıtları ile ilgili düzeltilmemiş işlemler,
Şirketin zorlukları, devam etmekte olan davalar,
Risk taşıyan çeşitli konular.

Bilgilerin İzlenmesi

Kurul kamuyu aydınlatma amacıyla verilen bilgilerin doğruluğunu izler. Muhasebe kayıtlarının şirketin gerçek durumunu yansıtmasını sağlamak amacıyla bağımsız denetim kuruluşları Kurul'a yardım ederler. Kurul yıllık, altı aylık ve üçer aylık dönemlerde açıklanan mali tabloların bilgilerinin doğruluğunu inceler.

KURUL İZİNLERİ

Sermaye piyasası faaliyetinde bulunacak kurumların Kuruldan izin almaları zorunludur.

Kurul,

Yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları,
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları,
Portföy yönetim şirketleri, yatırım danışmanlığı şirketleri,
Aracı kurumlar,
Derecelendirme şirketleri,
Genel finans ortaklıkları,
Bağımsız denetleme kuruluşları,
Risk sermayesi yatırım fonu ve ortaklıklarının

kuruluşuna ve faaliyete geçmesine izin verir.

İzin öncesinde Kurul aşağıdaki konuların doğruluğunu inceler ve şirketlerin;

Başlangıç sermayesi,
Ortakların özellikleri,
Çalışanların deneyimleri,
Şirketin kanuni düzenlemelere uygunluğuna

bakarak izin verir.

KURULUN GÖZETİMİ

Sermaye piyasası ile ilgili bütün uygulamalarda menkul kıymet yatırımcısına zarar verecek davranışların incelenmesi Kurul tarafından icra edilir.

Özellikle;

Borsalardaki fiyat hareketliliği,
Kamuya açıklanmamış bilgilerin kullanılarak yapıldığı işlemler (içerden öğrenenlerin ticareti),
Kanuna aykırı olarak zamanında yapılamayan kamu açıklamaları,
Hisse senetleri fiyatları üzerinde manipülasyon yapılması veya yanıltıcı veya yanlış bilgiler yayılması,
Kurul düzenlemelerine aykırı uygulamalara girişilmesi,
Sermaye piyasası kanunu ihlalleri: yetkisiz halka arzlar, yanlış bilanço açıklanması

bu konular arasında sayılabilir.

Kurul Piyasaya Verilen Bilgilerin Doğruluğunu Gözetir

Eğer görünürde yanlış yanıltıcı bilgilendirme varsa Kurul aşağıdaki yöntemleri kullanarak idari veya cezai yaptırımlar uygular.

Şirketten düzenleme yayınlamasını ister.
Şirketin piyasaya verdiği bilgilerin tebliğlere aykırı olduğunu bildirerek dava açar.
Özel durumlarda şirketin doğru bilgileri yayınlamasına kadar borsada işlem görmesinin durdurulmasını borsadan ister.

Kurul Denetimleri Yürütür

Kurul Başkanı herhangi bir anda denetleme başlatılmasını isteyebilir. Genellikle bir denetim piyasa gözetimi sonucunda ortaya çıkan konularda veya şirket aktivitelerinin takibi sonucunda veya şikayetler sonucunda başlatılır.

Kurul'un denetleme ve inceleme yapan uzmanları;

İşlemlerin yapıldığı yerde inceleme yapma,
İstedikleri bütün dokümanları kendilerine sunulması ve istenen dokümanlardan bir kopyasını alma,
Bilgi verecek kişileri çağırarak görüşme yapma

yetkilerine sahiptir.

Kurul denetim için işbirliği içinde bulunduğu yabancı kuruluşlardan ve diğer ülke içi kurumlardan bilgi isteyebilir.

Denetleme Sonucunda Kurul;

Bir yaptırım koyabilir,
Konuyu kapatabilir,
Konuyu kanuni takibat yapılmak üzere mahkemeye verebilir,
Uyarıda bulunabilir.

Kurul Koruyucu Önlemler Alabilir

Bunlar;

Verdiği izinleri kaldırabilir yani geri çeker,
Zararın tazminini isteyebilir,
Mahkemeden; varlıkların dondurulmasını isteyebilir,
Yapılan sermaye piyasası faaliyetini durdurabilir.

Kurul'a Gelen Şikayetler

Kurula her yıl ortalama 600 şikayet gelmektedir. Şikayetlerin çoğu yatırımcıların sahip oldukları haklar hakkında yeterli bilgiye sahip olmamalarından kaynaklanmakta ve Kurul onlara gerekli bilgileri vermektedir. En fazla gelen şikayet konusu aracı kurumlarla olan anlaşmazlıklardır. Eğer yapılan şikayetler makul bulunursa gerekli denetleme faaliyetlerine başlanmaktadır.

Kurula şikayette bulunmak isteyen kişilerin gerekli destekleyici dokümanlarla birlikte (aracı kurum eksteri gibi) isim ve adreslerinin bulunduğu bir dilekçe ile başvurmaları gerekmektedir. Alınan bütün dilekçeler mutlaka cevaplanmaktadır.

İŞBİRLİĞİ

Kurul gerek kamu gerekse özel sektör ile işbirliği içindedir.

Kamu Otoriteleri İle İşbirliği

Kurul görevlerinin yerine getirilmesinde bakanlıklardan, resmi ve özel kuruluşlardan görüş ve bilgi isteyebilir. Kurul'un istediği bilgileri ilgili kurumlar Kanun gereği vermek zorundadırlar. Kurul işi gereği uğraştığı konularda başka mercileri ilgilendiren sorunlara rastlarsa konuyu ilgili mercilere iletir.

Uluslararası İşbirliği

Kurul, sermaye piyasasında gözetim ve düzenleyici kamu otoritelerini bir araya getiren Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Organizasyonu'na (IOSCO) üye bulunmaktadır. Ayrıca İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) ve Dünya Bankası (Worldbank) gibi uluslararası kuruluşlar ile yabancı ülke yetkilileri ve kurumlarıyla da ilişki ve işbirliği içinde bulunarak faaliyetlerini yürütmektedir.

İki Taraflı İşbirliği

Kurul denetimlerde kendisine benzer yetkilere sahip yabancı otoritelerden gerekli olan bilgi alış verişini sağlamak amacıyla iki taraflı anlaşmalar yapmaktadır.

İLETİŞİM

Yayınlar

Kamuyu bilgilendirmek amacıyla Kurul sermaye piyasasındaki gelişmeleri içeren yıllık rapor, aylık ve haftalık bültenler yayınlamaktadır. Ayrıca Kurul Kanun gereği yapmış olduğu aktiviteleri için çalışma raporu hazırlamakta ve bunu ilgili Bakanlığa sunmaktadır.

Aylık bülten içinde ihraç edilen menkul kıymetler, menkul kıymet stokları, ikinci el piyasa işlemleri, aracı kurumlar ve yatırım fonları ile yatırım ortaklıkları bilgileri yer almaktadır.

Haftalık bülten ise Kurula yapılan ihraç başvurularını, Kurul'un kayda aldığı menkul kıymetleri, Kurul kararlarını, suç duyurularını ve ilke kararlarını içermektedir.

Ayrıca Kurul sermaye piyasası ile ilgili yapılmış olan Kurul içi veya Kurul dışı çalışmalardan uygun bulduklarını kitap olarak basmaktadır.

Kütüphane

Kurulun Ankara'daki merkezinde bulunan kütüphanesinde Kurulun çalışma alanı olan sermaye piyasaları, finans, muhasebe ve bankacılıkla ilgili konularda 6000 dolayında kitap 90 çeşit yerli ve yabancı dergi ve Kurul personeli tarafından yapılan araştırma raporları bulunmaktadır. Kütüphane esas olarak Kurul personeline hizmet amacını taşımakla beraber ihtisas kütüphanesi olması nedeniyle yurt çapında araştırmacı ve yatırımcılara da hizmet vermektedir.

Basın ve Piyasadaki Profesyoneller İle İlişkiler

Kurul gerekli durumlarda piyasadaki kuruluşların temsilcileri ile diyalog içinde bulunarak, yeni yapılan düzenlemelerde onların görüşlerini almaktadır. Bu bağlamda konulara göre çeşitli zamanlarda toplantılar düzenlenmektedir.

Web sayfası

Kurul'un sermaye piyasası ile ilgili yaptığı düzenlemeleri, yayınlanan tebliğleri, aylık bülten bilgilerini ve duyuruların yer aldığı bilgileri içeren web sayfası bulunmaktadır. Bu sayfayla geniş kitlelere hitap edebilmektedir.