Ukrayna krizi yeni bir aşamaya giriyor. ABD'nin planladığı senaryo çöktü. Çünkü ABD, Rusya'nın kısa sürede bütün Ukrayna'yı alacağını öngörüyordu. Böylece Afganistan'da SSCB'ye karşı İslam dünyasını örgütlediği gibi bu kez de Batılı ülkeleri Rusya'ya karşı tek çatı altında toplayıp uzun süreli bir direnişi devreye sokacaktı.
Ancak evdeki hesap çarşıya uymadı. Savaşın uzaması ve Rusya'nın topyekûn bir işgal yerine Kiev'in tarafsızlığını sağlamayı ve askeri gücünü yok etmeyi hedef alan zamana yayılmış bir kuşatmayı tercih etmesi ABD'nin sinsi tezgâhını altüst etti.
Savaş uzayınca haliyle demokrasilerin cephaneliği de çabuk bitti. Avrupa ülkelerinin gönderdiği silahlar Ukrayna için yeterli olmazken ABD'nin stratejik önemdeki taşınabilir tanksavar füze sistemi Javelin stokları ise tükenmek üzere. ABD, en son 800 milyon dolarlık bir askeri silah tedariki daha göndereceğini açıkladı.
Kiev'deki cephane kıtlığı yine de had safhada. Ukrayna lideri Zelenski sabah akşam Batılı ülkelere füze, tank, helikopter ve uçak için adeta yalvarıyor.
Ne var ki zırhlı araçlarını bile göndermede gönülsüz davranan bir Batı var karşımızda.
Örneğin, Almanya hâlâ tank göndermeyi kabul etmiş değil.
ABD'nin cephanelik açmazı yanında Ukrayna'da devreye soktuğu siyasi ve diplomasi hamleleri de sonuçsuz kaldı. Başta Türkiye olmak üzere Hindistan, Çin, Brezilya, Güney Afrika, Suudi Arabistan ve Mısır gibi ülkeler yaptırımlara açıkça karşı çıkarken Almanya, İtalya, Hollanda, Belçika, İspanya ve Fransa gibi ABD müttefikleri ise Rusya'ya yönelik enerji ambargosuna destek vermeye yanaşmıyor.
***
Bu tablo bize uluslararası sistemde hegemonik istikrarın bozulduğunu ve dominant aktörlerin mevzi değiştirdiğini gösteriyor. Bir nevi büyük güçlerin yükseliş ve düşüşünü izliyoruz. İtalyan düşünür, siyasetçi ve sosyalist kuramcı Antonio Gramsci'nin formülasyonuyla söylersek, egemenlerin 'maddi güçler, ideolojik kurumlar ve aktörler' ile inşa ettiği 'tarihsel blok/ blocco storico' dönemi sona eriyor. Şu anki manzara, Pax Britanica'dan sonra başlayan 'rakip emperyalistler arası savaşlar' döneminin (1873- 1945) dejavusu gibi.
İçinde I. ve II. Dünya Savaşı'nın yer aldığı bu kanlı paylaşım kesiti, ABD'nin zaferiyle sonuçlanmıştı. Ancak ticari, siyasi, askeri, kültürel ve teknolojik tekel oluşturan Pax- Americana'nın (1945-2008) saltanatı sadece 63 yıl sürebildi.
Rusya'nın 2008'de Gürcistan Savaşı'ndaki çıkışıyla başlayan ve yine aynı yıl patlayan küresel mali kriz ile devam eden ekonomipolitik sarsıntıdan bu yana ise ABD sonrası süreç denilen Post-Amerikan dilimindeyiz. ABD'nin en önemli Rusya uzmanlarından tarih profesörü Stephen Cohen bu kesitten oldukça kaygılı. "Hayatımda ilk kez Rusya ile bir savaş ihtimalini gerçekçi görüyorum" diyor.
Yaklaşan jeo-politik depremin bilincindeki Atlantikçiler 'la belle epoque' denilen ve piyasa uygarlığı olarak evrenselleştirilmeye çalışılan 'kapitalizmin altın çağı'na (1945-65) ağıtlar yakıyor.
***
Batı dünyası ekonomik üstünlüğü Çin'e kaptırmanın şokunu hâlâ atlatabilmiş değil. Nitekim Barack Obama'ya ekonomi danışmanlığı da yapan Bill Clinton döneminin hazine bakanı ve Harvard ekonomi profesörü Lawrence Summers, "Mart 2014 tarihe, ABD'nin küresel ekonomik sistemdeki etkisinin sona erdiği kırılma noktası olarak geçecek. Artık küresel ekonominin mimarisi değişiyor" diyerek Çin'in ABD'yi solladığını itiraf eden Amerikan yönetimindeki ilk isimlerdendi.
Dolayısıyla Margaret Thatcher'ın 1980'lerde Ronald Reagan ile 'Başka alternatif yok!' diyerek temelini attığı neo-liberal yapı, bugün enkaz halinde.
Avrupa ve ABD'nin hegemonya kaldıracı olan bu anlayışın inşa ettiği 'piyasa uygarlığı/ market civilisation' her tarafından can çekişiyor.
Bu anlamda Ukrayna kriziyle birlikte başlatılan 'ekonomik savaş' aslında piyasa uygarlığının son çırpınışlarına işaret ediyor. Zira Rusya'ya yaptırımlar ters tepiyor.
Doların hâkim olduğu uluslararası para sistemi için de geri sayım başladı.
Boşuna, "Doruktan sonra gidilecek tek yön vardır o da aşağıdır" dememişler. Gücünün zirvesine çıkan ABD liderliğindeki Batı dünyası şimdi bu realiteyi tecrübe ediyor.