Bugün (15 Ocak) Beşiktaş'taki Dolmabahçe Sarayı Sanat Galerisi'nde, "16'ncı Yüzyıl dâhisi Matrakçı Nasuh" isimli bir sergi açılıyor.
İmkânı olanlar sergiyi mutlaka gezsin. Ancak biraz acele etsinler. Çünkü sergi sadece 15 gün açık kalacak. 30 Ocak'ta ver elini Viyana... Peki, bu sergi niye önemli? Anlatmaya çalışayım...
Osmanlı'nın siyasi tarihini epey biliyoruz: Osmanlı Beyliği'nin kurulması... Büyümesi... İstanbul'un fethi... Üç kıtaya yayılması... Küçülme ve çökme...
Ancak Osmanlı'daki kültürsanat yaşamına ilişkin bilgimiz kısıtlı. Vatandaş olarak Mimar Sinan'ı biliriz, Baki, Nedim gibi şairleri biliriz. Peki, bu kadar mı? 600 yıl süren bir imparatorlukta başka kimse yetişmedi mi?
İşte Matrakçı Nasuh Sergisi bu açığımızı biraz olsun kapamakta önemli bir adım atıyor: Bize ve dünyaya, 16'ncı yüzyılda yaşamış bir Osmanlı dâhisini tanıtıyor.
Matrakçı'nın doğum tarihi bilinmiyor. 1480'ler olduğu tahmin ediliyor. Ölüm tarihi de kesin değil ama 1565 kabul ediliyor. Yani Bosnalı Matrakçı o dönemin şartlarında iki kişilik bir hayat sürmüş. Sürmüş ama yerinde oturarak değil.

Hem zeki, hem çalışkan
Nasuh'a niye "matrakçı" denmiş? "Matrak" bir dövüş oyunu. Karşılıklı geçen iki oyuncu, bir ellerine lobuta benzeyen bir sopa, diğer ellerine de küçük bir kalkan alıyor. Matrakta amaç sopa ile rakibinin başına vurmak. Dokunan kazanıyor.
İşte Matrakçı Nasuh, basit gibi görünse de 200 çeşidi olan bu oyunun piri. Yenmediği oyuncu yok. Kanuni Sultan Süleyman, onu övmekle kalkmıyor, matrakçıların "üstadı" ve "reisi" olarak tanınması için ferman çıkartıyor!
Sabırlı olun, "Bunun dâhilikle ne alakası var" demeyin. Matrakçı aynı zamanda kitap yazmış bir matematikçi... Şahane minyatürleri ve hatları olan bir sanatçı... Tarihçi ve çevirmen... Ayrıca şair ve düşünür...
Peki, böyle bir yetenek, günümüz insanına nasıl tanıtılır? Dehası nasıl görsel hale getirilir? Sergiyi hazırlayan İstanbul Kültürlerarası Sanat Diyalogları Derneği'nin (İKASD) Yönetim Kurulu Başkanı ve küratör Beste Gürsu şöyle bir yol izlemiş:
Çini sanatçısı Sevim Ersoy ve arkadaşları, Matrakçı'nın 30 minyatürünü ve eserlerinde yer alan 10 beyiti çini panolara işlemiş... Bir de tablo yapılmış. Sergi ayrıca bilgi panoları, dönemin müziği, özel anma pulu ve kartpostalıyla da çeşitlendirilmiş.
Cumhurbaşkanlığı'nın himayesinde gerçekleşen... Kültür Bakanlığı'ndan Dışişleri Bakanlığı'na... Unesco Türkiye'den Türkiye Turing'e, PTT'den Yunus Emre Enstitüsü'ne birçok kurumun desteklediği Matrakçı Nasuh Sergisi... Toplamda üç kıtadan dokuz ülke ve 10 kenti gezecek.
Serginin gerçekleştiği kentlerde, Matrakçı'yı ve haritalarını anlatan akademik konuşmalar yapan Mimar Sinan Genim'in verdiği bilgi çok çarpıcı:
Hesaplanmış: Matrakçı'nın İstanbul haritasında yer alan yapıların, gerçekle uyumu yüzde 83 çıkmış... Elinde hassa ölçüm aletleri ve mekânı kuş bakışı görme imkânı olmayan Matrakçı, acaba bu yüksek oranı nasıl yakalamış? Bilmiyoruz!
Bence sergiyi, sadece sanat ve tarih değil, uluslararası siyaset bağlamında da gezebilirsiniz: Türkiye'nin yumuşak gücüne güzel bir örnek...