Aşırı sosyal medya kullanımından beynimiz artık ‘error’ veriyor

İşte bugünlerde nörolog ve psikiyatrların, yani işi beynin dehlizlerini keşfetmek olan uzmanların yeni bir tespiti var. Uzun süreler sosyal medyada o videodan bu videoya zıplamanın, yüzlerce içeriğe hızlıca göz atmanın, yani beyni görüntü ve bilgi bombardımanına tutmanın erken bunamaya yol açabileceğini söylüyorlar. Çünkü insan beyni bu kadar gereksiz bilgi ve görüntü kirliliğini kaldırmıyor diyorlar. Bu durum unutkanlık ve yoğun dikkat eksikliği yapıyor.
Psikiyatr Cem Keçe konuya şöyle açıklık getiriyor: "Sürekli ve yoğun sosyal medya kullanımının dikkat, konsantrasyon, öğrenme ve hafıza üzerinde olumsuz etkileri olduğunu gösteren bulgular mevcuttur. Beyin süreçlerine sürekli olarak yeni içeriklerin bombardımanı, beyin plastisitesini ve bilişsel işlevleri etkileyebilmektedir. Ancak bu durumun, Alzheimer ve erken bunama gibi ciddi nörodejeneratif hastalıkla doğrudan ilişkili olduğunu söylemek için henüz yeterli bilimsel veri yoktur. Erken bunamaya yol açan faktörler arasında genetik yatkınlık, yaş, yaşam tarzı, stres düzeyi, beslenme, uyku düzeni, fiziksel aktivite, eğitim seviyesi ve bilişsel aktiviteler gibi çeşitli etkenler yer alır. Sosyal medya kullanımı da yaşam tarzı ve bilişsel aktiviteler arasında yer aldığından, dolaylı olarak etkisi olabilir."

BEYNİMİZİ ÇÖP KUTUSU YAPTIK!
Bakmayın artık 'sosyal medya' tabirine ve kültürüne çok alışmış göründüğümüze. Bütün dijital mecraları toplasak 10 yıldır hayatımızda varlar, yoklar! Ama o kadar hızla adapte olduk ve hayatımıza aldık ki bu uygulamaları sanki bugüne kadar hep onlarla yaşamış gibiyiz. Başta belirttiğimiz gibi aslında çok genç uygulamalar bunlar! O yüzden işin uzmanları, hayatımızın bu kadar büyük bir bölümünü sosyal medyada geçirmenin olası zararlarını yeni yeni keşfediyor.

Nöroloji uzmanı, Prof. Dr. Sinan Canan ise günümüzde, aşırı sosyal medya kullanımına bağlı, dikkat eksikliği, konsantrasyon bozukluğu ve unutkanlık gibi rahatsızlıkların çok sık görüldüğünü söylüyor ve ekliyor: "İnsan belleği özellikle dikkatle ilişkili. Biz belleği, hafızamıza bir şeyler kaydetmemiz gerektiğinde kullanıyoruz. Onun üzerinde bedeli bir süre odaklanmamız sonucunda duygusal bir takım reaksiyonlar geçirmemiz ve bu oluşan duygular eşliğinde de belleğin kaydedilmesi gerekiyor. Malum bizi heyecanlandıran, korkutan ya da çok sevdiğimiz şeyleri çok daha kolay öğreniyoruz, çok daha kolay hatırlıyoruz ama duygusal olarak bizi etkilemeyen gelip geçen, dikkatimizi çok uzun süre celbetmeyen şeyleri hafızamızda tutamıyoruz. Bugün bu sürekli sosyal medya içerik ve bildirim bombardımanı bizim maalesef bütün hayatımız üzerine böyle bir etki yapıyor. Kaldı ki dikkati uzun süre bir mesele üzerinde tutmak, beyin için geliştirilmesi gereken, kullanılmadığını da körelen bir beceri. Bir nevi kas gücü gibi düşünebiliriz.

KULLANILMAYAN ÖZELLİK KÖRELİR
Kaslar kullanılmadığında gücü nasıl zayıflıyorsa uzun süreli odaklanmada kullanılmadığı zaman zayıflayan bir özellik. Hemen hemen bütün günümüzü işte videolar izleyerek online uygulamalar kullanarak, sosyal medyada gezinerek harcadığımızda çok hızlı bir şekilde odak değiştiren dikkatimiz maalesef uzun süreli konsantre olma yeteneğimizi kaybediyor. Bunun kısa vadede, dağınık zihin gibi etkileri olabildiği gibi uzun vadede de sorunlar yaratabileceğinden şüpheleniyor uzmanlar şimdiden. Zaten on seneden fazladır bu tip uygulamaları kullandığımız için yavaş yavaş bu sonuçları da görmeye başladık."

DR. CEM KEÇE (Psikiyatr)
ADIM ADIM ERKEN BUNAMAYA GİDEN YOL
Sosyal medyada aşırı vakit geçirmenin, yüzlerce video izlemenin, sürekli online olmanın hafıza üzerindeki etkileri kişiden kişiye değişebilir ve bağımlılık derecesi önemli bir faktördür. Bu durumun olumsuz etkilerini şöyle sıralayabiliriz:
1. Dikkat Dağınıklığı: Sosyal medya, sürekli yeni içerikler, bildirimler ve haber akışlarıyla doludur. Bu sürekli bilgi akışı, dikkati dağıtabilir ve konsantrasyon sorunlarına neden olabilir. Dikkat dağınıklığı, öğrenme ve hafıza performansını olumsuz etkiler.
2. Unutkanlık: Sosyal medya platformlarında sürekli olarak büyük miktarda bilgiyle karşılaşmak, beyne aşırı yükleme yapar. Bu tür içerikler, derin düşünme ve kavramsal anlama becerilerini azaltabilir. Beyin, bilgileri işlemek ve depolamak için sınırlı kapasiteye sahiptir. Aşırı yüklenme, hafızanın zayıflamasına ve unutkanlığa yol açabilir.
3. Beyin Dopamin Yanıtının Bozulması: Sosyal medya kullanımı, beyinde dopamin salınımına neden olabilir. Dopamin, zevk ve ödülle ilişkilendirilmiş bir kimyasal mesajcıdır. Sürekli olarak sosyal medyada yeni içerikler görmek ve beğeni, yorum gibi geri dönüşler almak, bağımlılık ve beyin kimyasında dengesizliklere neden olabilir.
4. Gerçek Dünya Etkileşimlerinin Azalması: Sosyal medyada fazla zaman geçirmek, gerçek dünya etkileşimlerinin azalmasına yol açabilir. Yüz yüze sosyal etkileşimlerin hafıza üzerinde olumlu bir etkisi vardır ve bu tür etkileşimlerin azalması hafıza performansını olumsuz etkileyebilir.
5. Uykusuzluk ve Yorgunluk: Sosyal medya kullanımının aşırıya kaçması, gece geç saatlere kadar ekran başında vakit geçirme alışkanlıklarına yol açabilir. Bu da uykusuzluğa ve yorgunluğa sebep olabilir. Uykusuzluk, hafıza ve öğrenme yeteneğini olumsuz etkiler.

10 ADIMDA HAFIZANIZI GÜÇLENDİRİN
Hafızayı güçlendirmek ve dikkat eksikliğini önlemek için aşağıda verdiğim 10 öneri, günlük yaşamınıza entegre ederek zihinsel performansınızı artırmanıza yardımcı olabilir:
1. Sağlıklı Beslenme: Beyin fonksiyonları için gerekli olan vitaminler, mineraller ve omega-3 yağ asitlerini içeren bir beslenme düzeni takip edin. Meyve, sebze, tam tahıllar, balık ve sağlıklı yağlar içeren bir beslenme, beyin sağlığı için önemlidir.
2. Dijital Detoks: Teknolojiyi akıllıca kullanın. Sürekli ekranlara maruz kalmak dikkat dağınıklığına neden olabilir. Sosyal medya ve dijital cihazlarla geçirilen süreyi kontrol altında tutun. Dijital cihazlarınızı belirli sürelerle kullanmaya çalışın ve uyku öncesi ekranlardan uzak durun. Dijital detoks yapmak, beyne dinlenme ve yeniden odaklanma fırsatı sağlar. Herkesin beyin yapısı ve yaşam tarzı farklıdır. Bu önerileri kendi ihtiyaçlarınıza göre uyarlayarak uygulamak, en iyi sonuçları elde etmenizi sağlayacaktır. Eğer ciddi bir dikkat eksikliği problemi yaşıyorsanız veya hafızanızda sürekli bir düşüş fark ediyorsanız, bir uzmana danışmak faydalı olabilir.
3. Yeterli Uyku: Uyku, beyin fonksiyonlarının düzgün çalışması için kritik öneme sahiptir. Yeterli ve kaliteli uyku, hafızanın güçlenmesi ve dikkatin artması için gereklidir. Uyku sırasında beyin, öğrenilen bilgileri işleyerek hafızayı güçlendirir.
4. Stres Yönetimi: Stres, hafıza ve dikkat üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Meditasyon, derin nefes alma ve gevşeme teknikleriyle stres düzeyini azaltmak beyin sağlığını korumaya yardımcı olur.
5. Zihinsel Aktiviteler: Zihinsel aktiviteler beyin sağlığını destekler. Beyni zihinsel olarak aktif tutmak için bilişsel egzersizler yapabilirsiniz. Bulmaca çözmek, yeni bir dil öğrenmek, enstrüman çalmak, kitap okumak, yeni beceriler öğrenmek veya hafıza oyunları oynamak gibi aktiviteler zihinsel olarak aktif kalmanıza yardımcı olabilir.
6. Tüm Duyuları Kullanma: Bilgiyi görsel, işitsel ve dokunsal olarak işlemek, hafızayı güçlendirebilir. Bilgiyi tekrarlamak ve not almak da önemlidir.
7. Dikkat ve Odaklanma Teknikleri: Dikkati güçlendirmek için odaklanma tekniklerini öğrenin. Meditasyon, derin nefes alma ve bilgece farkındalık (mindfulness) uygulamaları dikkat eksikliği ve hafıza sorunlarına yardımcı olabilir.
8. Sosyal Etkileşim: Sosyal etkileşim beyin sağlığını olumlu yönde etkiler. Arkadaşlarınızla zaman geçirin ve sosyal etkinliklere katılmaya çalışın.
9. Tek Görevli Çalışma: Birden çok görev yerine tek bir göreve odaklanın. Birden çok işi aynı anda yapmak, dikkatin dağılmasına ve hafıza performansının düşmesine yol açabilir.
10. Düzenli Egzersiz: Fiziksel aktivite, beyin sağlığı için oldukça önemlidir. Düzenli egzersiz yapmak, beyin plastisitesini artırarak hafızayı güçlendirebilir ve dikkat eksikliğini azaltabilir. (Aktaran Psikiyatr Cem Keçe)

PROF. DR. SİNAN CANAN (Nöroloji Uzmanı)
VİDEODAN VİDEOYA ZIPLARKEN BEYNİMİZ ALT ÜST OLUYOR
"İnternette vakit geçirdiğimiz içerikleri seçme kültürünü geliştirmemiz çok çok önemli. Bunun yanında mesela reels videoları, tik tok videoları gibi çok hızlı içerikten içeriğe zıpladığımız sosyal medya uygulamaları bizi bu konuda çok daha fazla etkiliyor. Benim burada kendi kullandığım yöntemlerden bir tanesi, ilgimi çekmeyen içerikleri çok hızlı geçerek ilgimi çeken bir içerik bulduğumda onu birden fazla kez tekrar izlemek ve daha sonra içeriği izledikten sonra o uygulamayı kapatıp cihazımı bir kenara bırakıp bir kalem ve defterle oradan aklımda kalan şeyleri not etmek ya da hissiyatıma, aklıma düşenleri not etmek şeklinde. Böyle yaptığım zaman hem orada ilgimi çeken konu zihnimde daha uzun süreli kalıyor, daha fazla üzerine uğraşabiliyorum hem de çoğu zaman bundan yeni fikirler, yeni yazılar bile çıkarttığım oluyor. Fakat tabii ki en önemlisi cihazları elimize aldığımızda, sosyal medya uygulamasını açtığımızda herhangi bir dijital uygulamayı açtığımızda o uygulamayı niye açtığımızı, cihazı niye elimize aldığımızı biliyorsak yani bilinçli ve iradi olarak o cihazı elimize alıyorsak burada çok fazla bir tehlike yok. Ama sadece vakit öldürmek, kendimizi oyalamak, can sıkıntımızı gidermek için bu tip cihaz ve uygulamalarla uğraşıyorsak maalesef çok uzun vadede sıkıntılara sebep olabiliyor. Bilinçli kullanım alışkanlığı geliştirelim, yoksa o cihazlara dokunmayalım. Onun yerine biraz modası geçmiş gibi gözüken kitap okumak, yürüyüş yapmak gibi özellikle de yakınımızdaki insanlarla sohbet etmek gibi alışkanlıkları hayatımıza yerleştirmeye çalışalım. Bunu temelde sağlık önlemi olarak da düşünebiliriz ama daha da önemlisi bu hayatı zihinsel ve bedensel olarak verimli yaşamak için bu veri ve enformasyon çağına gerçekten bir filtre koymamız lazım. Son olarak nasıl ağzımızdan girenlere beslenme olarak çok dikkat ediyorsak bizi rahatsız edebilecek zehirleyebilecek şeyleri yemiyorsak, kulağımızdan ve gözümüzden girene de aynı dikkati göstermemiz gerekli zira besinler bizi çok çabuk zehirlediği, etkilediği için ondan biraz çekiniyoruz. Ama gözümüzden, kulağımızdan girenler dijital olanlar da bizi maalesef uzun vadede yavaş yavaş zehirleyip işlevselliğimizi bozabiliyor o yüzden bu konuda ciddi bir kültür geliştirmekte fayda var."

DR. SEVDA SARIKAYA (Nöroloji Uzmanı)
BEYNİMİZİN VERİ TABANINI ÇÖKERTİYOR
"Dizi izlerken aynı anda Whatsapp mesajlarını kontrol etmek, iş toplantısındayken gizliden instagram akışını takip etmek, bilgisayarda yeni projeniz üzerinde çalışırken bir anda aklınıza gelen twit'i atmak için twitter'a girmek hiçbirimize uzak senaryolar değil. Günlük hayatımızda kendimizi her an benzer sahneler içerisinde bulabiliyoruz. İnsanoğlu yüzlerce yıl analog bilgiye maruz kaldı. Beynin yeni gelişmelere adaptasyonu için yeterli zamanı vardı. Beyin kendini yeniliklere adapte edebilir ama bu adaptasyon on yıllar bazen yüzyıllar alır. Dijital dönemle birlikte değişiklikler çok hızlandı, fakat beynimizin kendisini adapte edebilme süresi henüz değişmedi. Çok kısa bir zaman dilimi içerisinde yeni gelişmelere ayak uydurmak zorunda. Bu da beynimizin aynı bilgisayar gibi arada 'hata' vermesine neden oluyor."

BİLİMSEL OLARAK İSPATLANDI
"Ekim-2020'de Nature dergisinde yayımlanan bir çalışma, aynı anda birkaç medya aracının birlikte kullanılmasının beynimiz üzerindeki etkilerinin, dikkat ve hafızayı bozduğunu gözler önüne seriyor. Yaşları 18-26 arasında değişen herhangi bir psikiyatrik rahatsızlık tanısı olmayan 80 katılımcı üzerinde yapılan çalışmada, önce bilgisayar ekranından bazı objeler gösteriliyor. Sonra gösterilen objeleri en çok hoşlarına giden ya da büyüklük gibi kategorilerle sınıflamaları isteniyor. On dakikalık bir aradan sonra katılımcılara içinde daha önce gösterilen objelerin de olduğu ama yeni objelerin de eklendiği seri tekrardan gösteriliyor. Hangilerini daha önceden sınıflandırdıklarını hatırlamaları isteniyor. O sırada katılımcıların yanıtları ve EEG ile beyin aktiviteleri kayıt ediliyor. Çalışmanın ilk bölümü tamamlandıktan sonra bir anket uygulanıyor."

HİÇBİRİ HAFIZAYA KAYDOLMUYOR
"Bu anketle katılımcıların gün içi eş zamanlı medya araçlarını kullanımları, dikkat süreleri, mind wandering denilen zihin gezinmesi olarak çevirebileceğimiz, aynı anda aklında birçok başıboş düşüncenin dolaşma durumu sorgulanıyor. Eş zamanlı medya araçları kullanımının, dikkat eksikliği ve hafıza problemleri ile ilişkili olduğu saptanıyor. Gösterilen objelerin yetersiz hatırlanması, geçmiş olayları hatırlama (epizodik hafıza) ile ilişkili EEG beyin aktivitesinin azalması, katılımcılarda bu durumu belirlemedeki kriterler olarak kullanılıyor. Daha önce yapılmış çalışmalarda eş zamanlı medya araçlarının kullanımının hafıza sorunlarına yol açabileceği gösterilmişti. Çalışmanın yürütücülerinden Stanford Üniversitesi araştırmacılarından Kevin Madore, yaptıkları çalışma ile bu hafıza sorunlarının nedeninin, sürdürülebilir dikkat fonksiyonundaki azalma olabileceğine dair kuvvetli kanıtlar elde ettiklerini belirtiyor."