Son günlerin en çok konuşulan olaylarından biri çöp ev, yalnızca evin durumuyla değil, aynı zamanda bu evde ölüme terkedilen 9 yaşındaki Cem Muhammed A.'nın yaşadıklarıyla da büyük bir toplumsal konu haline geldi. Cem Muhammed A.'nın babası olduğu iddia edilen Ufuk Çelikol ise, yaptığı açıklamada, eski eşinin psikolojik olarak rahatsız olduğunu, değer verdiğini iddia ettiği şeyleri atmadığını bu nedenle evde onlarca çöp biriktiğini aslında çocuğuna da değer verdiğini sandığını belirtti.
Bir yaşam alanının nasıl bu hale geldiğini ve Cem Muhammed A.'nın neler yaşadığını ve yaşamının ilerleyen dönemlerinde nasıl bir yol izleyebileceğine dair Uzman Psikolog Berkay Ateş önemli bilgiler verdi.
Öncelikle insanlar çöplerini neden biriktirme ihtiyacı duyar?
Hepimiz bizim için kıymeti olan eşyaları atmakta, kıymeti olan insanlarla vedalaşmakta veya anılarımızın olduğu bir yeri terketmekte zorluk yaşayabiliriz. Fakat burada görünen tablo, eşyalarla duygusal bağ kurmak veya onlarla vedalaşmakta zorlanmaktan ve bu ihtiyaçtan dolayı eşya biriktiriyor olmaktan ziyade psikopatolojik bir tablo izlenimi veriyor. Çöp dediğimiz şeyler bu patolojiyi yaşayan insanlar için önem arz eden eşyalar olabilir. Yani dışarıdan çöp diyoruz ama bunların içerisinde, gelecekte ihtiyaç duyulup duyulmayacağına karar verilmeyen eşyalar ya da kişi için önem arz eden eşyalar olabilir. Bize göre çöp ama kişiye göre her an istenildiği anda ulaşılıyor olmasının güvende hissettirdiği bir takım eşyalar.
Çöplerin atılmaması, atılacak bir adım dahi olmamasına rağmen o evde yaşamaya devam edilmesinin altında hangi psikolojik problemler yatıyor?
Biriktiricilik Bozukluğu tablosunun bu durumun altında yatıyor olduğu söylenebilir. OKB yani Obsesif Kompulsif Bozuklukta (Takıntı Bozukluğu) yer alan titizlik ve temizlik konusundaki aşırı hassasiyetin tersidir. Okb belirtilerinden olan temizlik takıntısı; her yeri temiz tutmak adına üst düzey çaba sarf etme durumudur. Kişinin ruhsal veya duygusal rahatlaması için geliştirdiği ritüeller sonucunda kişi aşırı titiz hale gelmeye başlayabilir. Bunun altında geçmişte başa çıkılamamış bazı travmalar veya başa çıkılmakta zorlanan yoğun stres, genetik yatkınlıklar, aileden veya çevreden yapılan gözlemler veya benzeri bir durum yatıyor olabilir. Temizlik veya titizlik takıntısı gibi biriktirme ve toplama takıntısı da OKB benzeri bir bozulmadır. Bu denli biriktirmenin altında yatan psikolojinin tek başına biriktirme bozukluğu veya OKB tablosuyla ilintili olduğunu söylemek doğru olmayabilir. Biriktirme bozukluğu yalnızca ana soruna eşlik eden bir tablo da olabilir. İçgörünün ne kadar olduğu yani, kişinin bu durumun bir sorun olduğunun ne kadar farkında olduğu önemlidir. Sanrısal inanışlar da kötü içgörüye eşlik ediyorsa bu durum daha zor hale gelebilir. Bu belirtiler kişinin ana sorunu da olabilir, ana soruna eşlik eden bir belirti de olabilir. Burada muhakeme yeteneği veya algısal durum da önem arz ediyor. Burada söz konusu kişilerin çocuğa yaklaşımlarına baktığımızda muhakeme yeteneklerinin bozuk ve duygusal yoğunluklarının donuk olması ihtimali ön plana çıkabilir. Bu da psikotik bir tablo izlenimi veriyor. Kişileri tanımadan, görüşme yapmadan, raporlarına ve envanterlerinin sonuçlarına bakmadan kesinlikle altında yatan psikolojinin ne olduğunu söylemek doğru olmaz. Bizler sadece bu örnek üzerinden insanlara bir takım bilgilendirmeler yapabiliriz.
Hem annenin evinin çöpe dönüşmesi hem teyzenin evinin çöp ev olması tesadüf mü? Ailede genetik bir psikolojik rahatsızlık olabilir mi?
Burada söz konusu soruna yol açabilecek psikopatolojilerin genetik alt yapısı olma ihtimali oldukça yüksek. Buna tesadüf demek doğru olmayabilir. Anne ve teyze aynı ev atmosferinde yetişmiş iki insansa eğer, birçok ortak paydaları olması beklenecek bir durum olur. Yetiştirilme tarzları, ebeveyn yapıları, ortak travmalar, genetik yatkınlıklar. Bu durumla ilişiği olabilecek tüm rahatsızlıkları (Biriktirme Bozukluğu, OKB, Psikoz, vb.) genetik yapı ve yetiştirilme tarzı önemli ölçüde etkiler.
'Değer verdiğim şeyleri atmamalıyım' düşüncesi neden oluşur?
Ortada ruhsal bir rahatsızlık yoksa bunun ortaya çıkması ama insanların bununla başa çıkmakta zorlanmaması beklenir. Hepimiz bizim için değerli olan eşyalarla vedalaşmakta zorlanabiliriz. Zorlanıyor olmamız duygusal açıdan bizi yorsa da bu durumu biriktirme davranışına genelde döndürmeyiz ve bir şekilde bu değerli eşyaya veda etmeyi kabullenebilir ve bu durumla başa çıkabiliriz. Değer verdiğimiz eşyalar bizim o yaşanmışlıklarla bağımızı kuvvetlendirir ve sürdürür. Biz de o bağın kopmasını istemeyebiliriz. Bu bir yer, bir insan veya bir eşya olabilir. "Değer verdiğim şeyi atmamalıyım" düşüncesinde, onu atmakla ilgili kaygılanmamızda veya bunu attığımız zamanki üzüntü duygumuzda bir problem yoktur. Problem; bu duyguyla başa çıkılamayacağının düşünülmesinden dolayı yaşanan kaygı sonucu atma eylemini gerçekleştiremeyip biriktirme davranışıyla beraber başlar.
Çöp eve neden olan psikolojik rahatsızlıkların düzelme ihtimali var mı?
Kişilerin iyileşmesi veya iyileşmemesi birden çok faktöre bağlıdır. Bu sorunu yaşayıp bunu aşmış olan birçok örnek bulabilirsiniz. Bu durumu aşmakta zorlanmış birçok insan da olabilir. Burada devreye birçok değişken ve parametre giriyor. Bu durumu yaşama yoğunluğu, şiddeti, kişinin ruhsal problemlerinin kaynağı, baş etme mekanizmaları, psikolojik sağlamlığı, bilişsel kapasitesi, benlik yapısı, iyileşme motivasyonu, kişinin farkındalık ve içgörü düzeyi, nitelikli uzmana erişim gücü vb. Bunların her birisi bu durumu etkileyebilir. Çevresindeki insanların doğru yönlendirmeleri de önemli. Tablo bilişsel ve davranışsal hatalar kaynaklı bir Biriktirme Bozukluğu veya Obsesif Kompulsif Bozukluksa bu durum bilişsel ve davranışsal bir takım değişimlerle düzelebilir. Psikotik bir bozulma kaynaklı bir tablo ise en kötü ihtimalle belirtilerin ilerlemesi, işlevsel ve yaşamsal sorunlara yol açması ve daha kötüye gitmesi Psikiyatrist ve ilaç tedavisine ek olarak iyi bir terapi planlamasıyla engellenebilir. Ama doğru bir yaklaşımla, iyi bir terapi ve tedavi planlamasıyla, psikiyatrist ve klinik psikologlar eşliğinde düzelme ihtimali elbette var. Her koşulda mutlaka bir uzmanla görüşmemiz, iyileşme yolunda atabileceğimiz en doğru ve ilk adım olacaktır.
Çöp evde bulunan 9 yaşındaki çocuğun psikolojisi değerlendirildiğinde, aylarca eve kapatılması ve çöplerin içinde yaşaması nasıl bir travma oluşturmuştur. Düzelmesi tahminen ne kadar zaman alır?
Üzülerek söylemek gerekir ki bu durumun Cem'in üzerinde şiddetli ve yoğun bir travmaya sebep olduğu aşikar. hem de anlık değil, uzun süre maruz kalınmış şiddetli bir travma söz konusu. Bu soruya nokta atışı ile cevap verebilmek zor. Burada "düzelmek" tanımını da doğru yapmak gerekir. Burada ciddi düzeyde hem duygusal hem de fiziksel bir ihmal ve yoksunluk var. Çocukluk dönemindeki ebeveyn ihmalinin, fiziksel ve duygusal açlığın gelecekte yol açabileceği bazı önemli sorunlar olabileceğini uzmanlar bilirler. Burada henüz gelecekte gerçekleşmemiş bir senaryo üzerinden oluşabilecek ihtimalleri ve seçenekleri saymak doğru olmaz. Ama eklemek gerekir ki doğru yaklaşım ve iyi bir planlamayla bu travmanın Cem'in gelecekteki yaşantısında işlevsellik ve yaşam kalitesine zarar vermeden yaşantısını sürdürmesi sağlanabilir. Çevresindeki uzmanlar, arkadaşları ve yetişkinler bu konuda ona yardımcı olabilirler.
