Birand'ın kökeni anne tarafından Elazığ'ın Palu ilçesine baba tarafından ise Karadeniz Ereğlisine dayanmaktadır ve anne tarafından Kürt kökenlidir. Birand, iki yaşındayken babası İzzet beyi kalp krizi nedeniyle kaybetti. Ural adında bir abisi vardır. Çocukluğu Erenköy'de geçmiştir. İlkokulu Erenköy Zihnipaşa'da okuduktan sonra 1955 yılında orta öğrenimi için Galatasaray Lisesi'ne girdi. Okul masraflarını da dayısı üstlendi. 1962 yılında Galatasaray Lisesi'nden mezun oldu. Ardından İstanbul Üniversitesi Filoloji Fakültesi'nde Fransızca bölümüne girerek eğitimi devam ettirmek istedi ama ekonomik zorluklar nedeni ile bir yıl bile olmadan yarım bırakmak zorunda kaldı.

3 yaşındayken sol bacağına kaynar su dökülerek yandığından 5 ayrı ameliyat geçirmiş. 1963 yılında İngiltere'ye ayağından 5 inci ve sonuncu ameliyatını olmaya gitti. Londra'ya giderken, Galatasaray lisesi yıllarıdan tanıştığı Abdi İpekçi, Milliyet'in Londra muhabirliğini verdi. Bir yandan İngilizce öğrenme ve Milliyet'e mektupla haberler gönderme işi ile bir yıl geçti.

1964 yılı Temmuz'unda İstanbul'a döndüğünde Abdi İpekçi'nin yanında Milliyet Gazetesi'nde işe başladı.

Mehmet Ali Birand, 1971 yılında, Milliyet Gazetesi'nin kurucusu Ali Naci Karacan'ın oğlu Ercüment Karacan'ın üvey kızı Cemre Hanım ile evlendi. Ardından Milliyet Gazetesi'nin Brüksel'deki muhabiri olarak Belçika'ya gittiler. Ve 20 yıl orada kaldılar.

1985'de TRT de başlayan ve sonraları Show TV'de devam eden kariyerinin altın basamağı, aylık bir haber programı "32. Gün" programını hazırlayıp sundu.

Bağımsızlık ve liberal bakış açısıyla tanınan 32.Gün programında, bir çok Türk politikacısının yanı sıra, dünya liderlerinden eski Fransa Devlet Başkanı François Mitterand, Avrupa Komisyonu eski başkanı Romano Prodi, eski Fransa Devlet Başkanı Jacques Chirac, Ürdün Kralı Hüseyin ve oğlu Kral Abdullah, Suriye Devlet Başkanı Bessar Essad, eski Irak lideri Saddam Hüseyin, Rusya Federasyonu eski başkanı Gorbachov, Yeltsin, Filistin lideri Yassir Arafat, Alman Başbakanı Helmut Kohl, Schröder ve eski İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, Karamanlis, Mitsotakis, Rabin, Şimon Peres gibi önemli isimleri konuk etti. 32.Gün programı TRT'nin durağan dilinden farklı olduğu için çok beğenildi ve onu şöhrete taşıdı. Bu programın böylesine başarılı olmasında en büyük katkı Can Dündar, Mithat Bereket, Çiğdem Anat, Ali Kırca, Deniz Arman, Cüneyt Özdemir, Rıdvan Akar, Musa Çözen, Talip Korkmaz, Sacit Baydar başta olmak üzere, sayısız muhabir, kameraman ve teknisyenden gelmiştir.

1986 yılında Milliyet Moskova bürosunun kuruluşunu da Birand üstlendi.

1989'daki Kıbrıs Belgeseli, ardından Demirkırat (27 mayıs darbesini anlatan çalışma) ve arka arkaya, 12 Mart-12 Eylül Ve Özal'lı Yıllar geldi. Bütün bunları Can Dündar ve Bülent Çaplı gibi isimler sayesinde gerçekleştirdi.

O ana kadar kimseye konuşmamış olan terörist başı Abdullah Öcalan ile 1988 yılında Lübnan'ın Beka vadisindeki PKK kampında röportaj yaptı.

1991 yılının haziranında, Belçika'dan ayrılarak İstanbul'a yerleşti. Uzun yıllardır çalıştığı Milliyet'ten ayrılıp Sabah'a geçti ve 32. GÜN'ü de TRT'den Show TV'ye taşıdı.

1992-1995 seneleri arası Show TV ana haber bülteni sunuculuğu görevini üstlendi. Türkiyenin içinde bulunduğu durumları anlatan ve Türk siyasetini içeren bir çok kitap yayınladı. Türk Ordusu'nun yapısı, 12 Eylül askeri darbesi, 1974 Kıbrıs Çıkartması ve Türk-Yunan ilişkisini anlatan kitapları İngilizce,Almanca ve Yunanca'ya çevrildi.

TRT için 32. Gün programını hazırladığı dönemde sahtecilik ve dolandırıcılık iddiası ile hakkında açılan kamu davasından yargılandı ve hüküm giydi.

Günümüzde CNN Türk yöneticilerinden biri olan gazeteci, haber programı olan Manşet ve 32.Gün'ü CNN Türk'de sundu, 2005 yılından itibaren de Kanal D ana haber bültenini sundu. TV programcısı ve yazar olarak ulusal ve uluslararası bir çok ödülün sahibi olan Birand, 1987 yılında Avrupa Konseyinin "Yılın Gazetecisi", 1976 yılında TÜYAP kitap fuarının "Yılın Yazarı", 1993 yılında Lion kulüplerinin Melvin Jones Fellow ödülü ve Fransızların Şövalye nişanı "Chevalier de L'Ordre National de Merite" ünvanına sahiptir.

Mehmet Ali Birand, Fransızca ve İngilizce bilmektedir ve aynı zamanda Belçika vatandaşıdır. Bazı film ve dizilerde de rol almıştır.

Mehmet Ali Birand, 1971 yılından beri Cemre Birand ile Evli ve Umur Ali (d.1977) adında bir oğlu vardır.

Bir süre önce pankreas kanserine yakalanan Mehmet Ali Birand, hastalığı ile ilgili bir seri ameliyat geçirmiş ve kemoterapi görmüştü. Tedavisinin bir parçası olarak safra kesesindeki stentlerin değiştirilmesi için gittiği İstanbul Amerikan Hastanesi'nde yapılan ameliyat sonrasında 17 Ocak 2013 tarihinde yoğun bakımda hayatını yitirmiştir. Sabah saatlerinde medya tarafından verilen ölüm haberi, oğlu ve tedavi gördüğü hastane tarafından yalanlanmış ve Birand'ın yoğun bakım altında olduğu açıklanmıştır. Ancak oğlu Umur Birand saat 19.00'a doğru yaptığı basın açıklaması ile Birand'ın, 18.29 sıralarında vefat ettiğini açıklamıştır. Birand'ın cenazesi, 19 Ocak 2013'te Doğan TV Center'da yapılan törenin ardından Teşvikiye Camisi getirildi ve burada yapılan cenaze töreninden sonra Anadolu Hisarı'ndaki aile kabristanında toprağa verildi.