Bir zamanlar sinema salon sahipleri ve yapımcıların kavgası adil bir karşılaşmaydı çünkü iki taraf da son derece güçlüydü. Bu kez yapımcılar ve senaristler karşı karşıya. Bir yanda yasa gereği haklı görünen yapımcılar, diğer yanda telif mücadelesi veren senaristler var.
Yapımcılara kendi senaryolarının olduğu yayınları durdurması için dava açan Safa Önal'ı aradım. "Benim davalarımı senarist birliği takip ediyor, onlarla görüş, ne derlerse kabulüm" dedi. Görüştüğüm Senaryo Yazarlığı Meslek Birliği (SenaristBir) Başkanı Ayhan Sonyürek, Safa Önal'ın bugüne kadar açtığı davaları ve sebeplerini 10 maddede listeledi...
1- DİJİTAL HAKLAR
Safa Önal'ın filmleri kendisinden izin alınmadan Youtube platformunda ve diğer dijital ortamlarda yayınlanmaktadır. 21.02.2001 yılında fikir ve sanat eserlerinin internet vb. dijital ortamlarda yayın iznine ilişkin eser sahibinin mali hakkı düzenlenmiş olup bu tarihten önce bu alanda düzenlenmiş bir mali hak bulunmamaktadır. Safa Önal'ın ilim ve edebiyat eseri sahibi olarak sinema filmlerinin yapım yıllarında (1961-1997 arası) yasada yer almayan bir mali hakkını yapımcıya devretmiş olması mümkün değildir. Safa Önal, dijital haklarının ihlali için ilk kez dava açmıştır. Bu dava yenidir ve yapımcıların iddiasının aksine kaybedilmemiştir.
2- İLİM VE EDEBİYAT ESERİ SAHİPLİĞİ (MADDE EK 2)
Yapımcılar tarafından dile getirilen 1995 yılından önce Safa Önal'ın hiçbir hakkı olmadığı savı büyük bir çarpıtmadır. Madde Ek 2: Bu kanunun sinema eseri sahipliği ile ilgili hükümleri, 4110 sayılı Kanun'un yürürlüğe girdiği 12/06/1995 tarihinden sonra yapımına başlanan sinema eserlerine uygulanır. Senaryo yazarının sinema eseri sahipliği hakları olduğu gibi, ilim ve edebiyat eseri sahipliği hakları da vardır. Safa Önal, ilim ve edebiyat eseri sahipliği haklarının ihlali için ilk kez dava açmıştır. Bu dava yenidir ve yapımcıların iddiasının aksine kaybedilmemiştir.
3-İLİM VE EDEBİYAT ESERİ SAHİPLİĞİ
Safa Önal, senaryosunun filme dönüştürmesi için yapımcıya ruhsat verdiği yıllarda sinema eser sahipliği koruması 20 yıldı. Ancak ilim ve edebiyat eserlerinin koruma süresi o yıllarda 5846-Madde 27'de belirtildiği gibi, eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 50 yıl devam etmekteydi. Daha sonra sinema eserinin koruma süresinin uzatılması Safa Önal'ın haklarını daraltamaz. 1995 yılı öncesinde de yasamızda olan maddede bu belirtilmiştir. 5846-Madde 51: İleride çıkarılacak mevzuatın eser sahibine tanıması muhtemel mali hakların devrine veya bunların başkaları tarafından kullanılmasına mütaallik sözleşmeler batıldır. İleride çıkarılacak mevzuatla mali hakların şümulünün genişletilmesi veya koruma süresinin uzatılmasından doğacak salahiyetlerden vazgeçmeyi yahut bunların devrini ihtiva eden sözleşmeler hakkında aynı hüküm caridir.
4- Manevi Haklar (İsim belirtilmesi salahiyeti
Birçok filmin jeneriğinden Safa Önal'ın ismi çıkartılmış veya filmler jeneriksiz olarak yayınlanmıştır. 5846-Madde 15: Eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak, umuma arzetme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti munhasıran eser sahibine aittir.
5- Manevi Haklar (Eserde değişiklik yapma)
Safa Önal'dan izin alınmadan filmler küçük parçalara bölünerek yayınlanmıştır. Yasalarımızda bu açıkça yasaklanmıştır. 5846-16. Madde: Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz.
6- MANEVİ HAKLAR
Safa Önal, eserde değişiklik yapmayla ilgili hiçbir manevi hakkını yapımcıya devretmemiştir. Manevi haklar hiçbir sözleşmeyle devredilemez. 5846-16. Madde: Eser sahibi kayıtsız ve şartsız olarak yazılı izin vermiş olsa bile şeref ve itibarını zedeleyen veya eserin mahiyet ve hususiyetlerini bozan her türlü değiştirilmeleri menedebilir.
7- SİNEMA ESERİ SAHİPLİĞİ
Safa Önal, 1995 yılı öncesindeki yazdığı senaryoların diyaloglarını kendisi yazmıştır. Anayasa Mahkemesi, diyalog yazarı da olan Safa Önal'ın sinema eseri sahipliğiyle ilgili zaman şartını iptal etmiştir. Safa Önal, diyalog yazarı olarak sinema eseri sahibidir. Bu, 29.12.2011 tarihli Anayasa Mahkemesi kararında açıkça belirtilmiştir.
8- BERN SÖZLEŞMESİ
Ülkemizin imza attığı Bern Sözleşmesi'ne göre, Safa Önal'a yayınlardan uygun bir ücret ödenmek zorundadır. Uluslararası sözleşmeler yasalarımızın üzerindedir ve Anayasa'ya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi'ne dahi başvurulamaz.
9- ANAYASA
Safa Önal'ın eserleri üzerinden yayıncıların ve yapımcıların gelir elde ettiği halde Safa Önal'a hiçbir ödeme yapmamaları Anayasa'ya aykırıdır. Safa Önal, Anayasa'nın 64'üncü maddesinin ihlal edilmesi nedeniyle ilk kez dava açmıştır. Bu dava yenidir ve yapımcıların iddiasının aksine kaybedilmemiştir.
10-SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME
Safa Önal, senaryolarını yazdığı zaman sadece sinema filmleri üzerinden kazanç elde edileceğini düşünüyordu. Yapımcının kazancına nispetle bir eser bedeli talep etmişti. Ancak yapımcı, TV ve dijital ortamlarda para kazanmaya devam etmiştir.
6098-Madde 77: Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Safa Önal, ilerleyen zamanlarda Türk Borçları Kanunu'na göre tazminat davası açacaktır.