Pazar günü İran ile ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Almanya, Fransa ve AB dışişleri bakanı Catherina Ashton'ın ev sahipliğinde yaptığı anlaşmanın küresel piyasalara etkisi hemen görüldü. "Anlaşma oldu da Peki ne oldu?" diyerek sorarsanız, hemen cevaplayalım; ilk olarak dün petrol fiyatları geriledi. Ardından hisse senedi fiyatları yükseldi. Brent petrolün ocak teslimi varil başına 1.77 dolar gerileyerek 109.3 dolardan işlem gördü. Bir de yapılan anlaşmaya göre İran kurallara uyduğu takdirde 2014'ün dördüncü çeyreğinde piyasalara günde en az bir milyon varil ilave petrol verebileceği tahmin ediliyor. Yine politik risklerin azalması İran'ın ileride daha fazla petrol arz etmesine neden olacak.
Gelelim İran'ın petrol piyasasındaki yerine... İran dünya petrol rezervlerinin yüzde 9'una sahip. Rezervlerinin tahmini büyüklüğü 150 milyar varili buluyor. Tabii bu rezerv miktarıyla İran dünya sıralamasında dördüncü petrol rezervine sahip ülke oluyor. Bu arada hemen belirtelim, böyle büyük bir rezerve sahip olmasına rağmen ABD ile AB'nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle İran 120 milyar dolar kaybetti. Ayrıca sattığı petrolün bedeli olan 50 milyar doları kullanamadı. Bu büyük tutarlı para batılı bankalarda bloke edildi.
Peki nedir yapılan İran anlaşmasının belli başlı koşulları? Bundan böyle İran uranyumu yüzde 5'ten fazla zenginleştiremeyecek, uluslararası müfettişlerin Natanz ve Fordo nükleer bölgelerine girişine müsaade edecek, plütonyum üreten Arak fabrikasını artık geliştirmeyecek, altın, kıymetli metal, otomobil ve petrokimya ticareti üzerine konulan ambargo kaldırılacak. Ve İran'ın bloke edilen 50 milyar dolar parasından 7 milyar doları serbest bırakılacak. İran'ın burslu öğrencilerine 400 milyon dolar göndermesi sağlanacak. Altı ay içinde İran kurallara uyduğu takdirde yeni bir yaptırım getirilemeyecek.
Gelelim İran anlaşmasının Türkiye'ye etkisine... İran'a altın ve kıymetli metal ticareti yasağı getirilince Türkiye'nin İran'a ihracatı bu yılın ilk dokuz ayında 3.4 milyar dolara geriledi. Geçen yılın aynı döneminde İran'a ihracat 9 milyar dolar düzeyindeydi. Bu arada İran'dan ithalat da aynı dönemde 9.4 milyar dolardan 8 milyar dolara geriledi. Tabii yapılan bu anlaşmanın ardından İran'dan petrol ithal edip işleyen Tüpraş hisselerinin fiyatı dün yüzde 3.7 artarak firma değeri 11.2 milyar liradan 11.6 milyar liraya yükseldi. Firma değeri bir günde 400 milyon lira çoğaldı. Tabii bu artışı ve genel olarak BİST'teki hisse fiyat yükselişini Türkiye ekonomisine bu anlaşmanın ilk olumlu katkısı olarak değerlendirebiliriz. Bu ilk günün olumlu katkısının ardından orta vadede İran'ın yaklaşık 50 milyar dolara gerileyen petrol gelirlerinin yeniden yıllık 90 milyar dolara yükselmesinin Türkiye ekonomisine olumlu etki yapacağı açık bir gerçek.
Anlayacağınız, iki ülke arasında dış ticaret hacminin çoğalması ve İran riskinin azalması bölgede hem doğrudan yatırımları hem de ticareti çoğaltacak.