Geleneksel ekonomik analizde neyin ne kadar üretileceğine piyasada oluşan fiyatlar aracılığıyla karar verilir. Böylece ekonomik kaynakların tahsisi fiyat mekanizması yoluyla yapılır.
Oysa günlük yaşamda bazı durumlarda fiyat mekanizması çalışmaz. Yani piyasa adeta yetersiz kalır. Topluma yeterli çözümleri üretemez. Örneğin öğrencilerin okullara kayıt olmasında tek ölçü okulun istediği yıllık fiyatı ödemek olamaz. Öğrencinin başarı düzeyi, uyum kabiliyeti, araştırmacı özellikleri dikkate alınmak zorundadır. Eğer sadece piyasa ekonomisinin "fiyatı ödeyen malı ve hizmeti alır" ilkesi uygulanırsa, kapasitesi düşük bir öğrenci sadece para ödeyerek girdiği okulda geriye düşeceği için kaynak israfına neden olabilir. Bir de yeni doktorların hastane seçimleri ya da hastanelerin doktor seçiminde piyasa yetersizlikleri yaşanabiliyor. Yine organ nakillerinde sadece en yüksek fiyatı ödeyene organın naklini sağlamak en uygun sonucu ortaya çıkartamayabilir. Çünkü eğer en uygun alıcı ve verici ilişkisi kurulmazsa kaynak israfı yaşanır. İşte bu türden günlük hayatın sorunlarında parasal ödemelerden önce etik değerler öne çıkartılmalıdır. Ve bu fiyatsız piyasa çözümünde farklı değişkenler dikkate alınmalıdır.
Niye yaptık bu kısa açıklamayı? Çünkü bu yılın Nobel İktisat Ödülü, teorik ve pratik olarak piyasa yetersizliğinin geçerli olduğu durumda en uygun eşlemeyi ya da kaynak tahsisini yapacak model çalışmalarıyla iki Amerikan iktisatçı Lloyd Shapley ve Alvin Roth'a verildi. Her iki iktisatçı en uygun kaynak tahsisi ve fiyatsız piyasa tasarımının uygulanması konusunda ayrı ayrı çalışmalarıyla ödüle layık görüldüler. Hemen belirtelim bu tür fiyatsız yeni piyasa oyun teorisinin kullanılması aracılığıyla tasarlanıyor. Peki fiyatsız piyasada hiç mi fiyat yok? Evet tasarlanan bu yeni piyasa türünde fiyata ihtiyaç duyulmuyor. Fakat yapılan mevcut bazı uygulama çalışmalarında fiyatlar var. Örneğin okullarda öğretmenlerin maaşları, hastanelerde doktorların ücretleri dikkate alınıyor ama bu ücretler tercihlerle aynı yönlü kullanılıyor. G
elelim bu ödülü alan çalışmanın ne işe yarayacağına... Fiyatsız piyasalar yeni bir piyasa türü olarak ileride çok önemli rol oynayacak. Çünkü artık sadece parayı veren düdüğü çalamayacak.
Kalite, kapasite, yeterlilik, en uygun sağlık ve çevre çözümleri fiyatın önüne geçecek. Böylece daha adaletli bir dünya kurulacak. İşte bu ödül gelecekteki yeni adaletli dünyanın habercisi oluyor.