Bu pazar size tüm dünyada basılan, dağıtılan ve satılan The New York Times'tan derlediğimiz sürprizimiz var.. Gazete, Batı'da efsane olan deve güreşi festivalini, 2007'den beri Ortadoğu ve Türkiye'de yaşayan, kendisi de develeri ve festivali seven fotoğraf sanatçısı ve gazeteci Bradley Secker'in Selçuk Deve Güreşleri Festivali için hazırladığı foto röportajına bir tam sayfa ayırmış.. Keyifli pazarlar..
*
Arena, kademeli oturma düzeninde aşağıda kalan güreş çukurunu çevreleyen seyircilerle doluydu. Develer ringe girip çıktılar, en iyi kıyafetleriyle süslendiler, eyerlerine isimleri, kökenleri ve eğitmenleri veya sahipleri yazıldı..
Deve terbiyecisi Yılmaz Bıçak, güreş müsabakası öncesi hayvanıyla ilgileniyor. Eğitmenler, güvenliklerini ve rahatlıklarını sağlamak için genellikle ahırlarda develeriyle uyuyorlar.
Ocak ayı ortasında Türkiye'nin Ege kıyısında Selçuk ilçesi yakınlarında her yıl düzenlenen deve güreşi festivali neredeyse duyuları altüst ediyor.
2017'deki etkinliğe katıldığımda, arenayı çevreleyen tezgâhlarda sosisler cızırdadı; yaşlı adamlar, anasonla yapılan geleneksel bir Türk içkisi olan rakı veya biralarını içerlerken sigaralarını zincirlediler. Kısık sesli gevezelik, ara sıra toplu iç çekişler ve tabii ki nemli deve tüyü ve dışkısı kokusu vardı. (Festival bu yıl koronavirüs pandemisi nedeniyle iptal edildi.) Develer doğal olarak vahşi doğada güreşirler ve sahnelenen maçların çok gürültülü olmasına izin verilmez. Bir deve, rakibini çığlık atarak, düşürerek veya geri çekilmesini sağlayarak kazanır. Hiçbir tarafın yaralanmamasını sağlamak için eğitmenler hemen orada bulunur..
Taraftarlar, güreş arenasını çevreliyor.
Kazananlar, bir Türk halısı ile ödüllendirilir ve bahislerin yasadışı olmasına rağmen, taraftarlar arasında genellikle birkaç içki veya birkaç Türk Lirası şeklinde düşük seviyeli bahisler yapılır.
Çöl koşullarına çok uygun olan develer, Orta Çağ'da İpek Yolu boyunca yük hayvanı olarak kullanılmıştır. Afganistan, Pakistan ve İran'da Orta ve Güney Asya'nın çoğunda göçebe kabileler tarafından hâlâ kullanılıyor.
Bazen Türkiye'de de az da olsa yük develerine ve kervanlarına rastlanıyor.
2017 yılında düzenlenen Selçuk Deve Güreşleri Festivali'nde develer güreşirken. Antrenörler ve sahipleri, maçların çok şiddetli olmasını önlemek için yanıbaşlarında duruyorlar.
Kökleri kadim Türk boylarına dayanan bu gelenekte deve sahipleri, eğitmenleri ve tek hörgüçlü develer arasındaki rekabet hâlâ çok canlı. Festival, modern Türkiye'de popüler bir sosyalleşmenin de aracı haline geldi. Bugünlerde, kumda güreşen develerle ilgili olduğu kadar toplumsal sosyalleşme sağlayan dedikodulu çilingir sofraları da görülüyor.
Ben de eski bir deve sahibi olarak (daha sonra bahsedeceğiz), neredeyse on yıl önce Türkiye'ye taşındığımdan beri festivale katılmaya özellikle hevesliydim. Havalı genç İstanbullu arkadaşlar, antrenmanın, Türk yağlı güreşine benzeyen, sadece turistlerin bildiği ama pek umursamadığı belirsiz ve tuhaf bir olay olduğundan yakındı.
Develer genellikle adlarını, kökenlerini, eğitmenlerini veya sahiplerini belirten ayrıntılı eyerlerle süsleniyor.
Şaşırtıcı bir şekilde, seyircilerin neredeyse tamamı Türk idi.
Deve sahipleri canlı bir gruptur ve hayvanlarına çok önem verirler.
Yılmaz Bıçak gibi birçok eğitmen, develerin güvenliğini sağlamak ve hırsızları caydırmak için geceleyin kasabanın dışındaki bir ahırda uyur.
Güreş etkinliklerinde kullanılan hayvanlar, iki hörgüçlü deve ile tek hörgüçlü devenin çiftleştirilmesinden kaynaklanan bir tür olan tülü develeri olarak bilinir ve özellikle yarışma için yetiştirilir.
Yarışan develer, maçları haricinde güreş sahasının dışında tutuluyor.
Develer günde bir kez güreşir ve her maç yaklaşık 15 dakika sürer, tabii yine hayvanların sağlığını korumak için. Ringe girmeden önce erkek develer, bir dişi deveye yaklaştırılır, ancak hayvanların temasına izin verilmez. Bu da eğiticilerin erkeklere ekstra güç sağladığını söylediği cinsel bir gerilime neden olur.
Deve güreşi yıllar içinde gözden düştü. 1920'lerde büyük ölçüde azalan uygulama, 1980'lerde Türkiye'nin geleneksel kültürlerine olan ilgi arttıkça yeniden doğdu.
Bir satıcı, güreş sahasının yakınındaki bir tezgâhta deve etli sucukları ekmek arası hazırlıyor. Bazı seyirciler, yemeklerini anasonla yapılan geleneksel bir Türk içeceği olan rakı ile eşleştiriyor.
Daha yakın zamanlarda festival, güreşin develere zarar verebileceğini ısrarla iddia eden hayvan hakları aktivistleri tarafından eleştirildi.
Benim "deve hikâyem"e gelince: 2007'de, genç ve kaygısız bir sırt çantalı gezgin olarak, Suriye'de birkaç ay geçirdim. Amacım ülkenin doğusundaki çorak toprakları ve antik arkeolojik alanları keşfetmekti.
Develer yarıştırılmak üzere güreş alanına götürülüyor.
Yol boyunca zarif ve yakışıklı bir tek hörgüçlü deve olan Alfie'yi satın aldım.
Başlangıçta Güney Ürdün'deki Petra'ya gitmeyi planlamıştım, ancak Şam'a ulaştıktan kısa bir süre sonra Alfie'nin Suriye-Ürdün sınırını geçmesi için evrakları almakta zorlandım. Ne yazık ki, Suriye bürokrasisi galip geldi ve Şam'ı ziyaret eden bir Rus sirkinin teklifini geri çevirdikten sonra Alfie'yi bedevi bir aileye satmak zorunda kaldım. (Alfie'ye yeni sahibi Bradley ismini verdi ve son duyduğuma göre Doğu Suriye çölünde dolaşmaya devam ediyor.)
Yılmaz Bıçak, devesiyle birlikte.
Festival sona ererken, fotoğraf, takvim, video kaset ve genel deve malzemeleri satan stant sahipleri gelecek yıl için toplanır. Hayvanlar büyük kamyonlara yüklenir ve bir sonraki yarışmalara hazırlanmak için Ege Bölgesi'nin köşelerine veya daha uzaklara götürülür.
***
PAZAR NEŞESİ
Kasabanın biraz dışında yaşayan çiftçi, pazar ayini için kiliseye yetişemeyeceği korkusuyla hızla koşturdu. İçeri girdiğinde baktı ki, kendisinden başka hiç kimse yok.
Rahip, "Görünüşe göre bütün cemaat uyuyakalmış. Sen de evine dönmek ister misin?. Ya da sadece senin için dua edeyim mi" diye sordu.
Çiftçi, "Ben tavuklara yem vermeye gidince, kümesten tek tavuk çıksa bile gene yem atarım" dedi.
Rahip mesajı aldığını düşündü ve tam bir saat süren ayine başladı.
Bitirince, çiftçiye sordu..
"Ayinim için ne düşünüyorsun?."
Çiftçi cevap verdi.
"Ben tavuklara yem vermeye gittiğimde, orada bir tek tavuk varsa, bütün çuvalı ona boşaltmam!."
***
SEVDİĞİM LAFLAR
"Semper avarus eget!."
'Açgözlü hep açtır!.) Horatius