Hemen hemen bilinmeyen bir konuyu daha gönderiyorum. Ne yazık ki, 70'li yıllarda başlayan inşaat furyası İzmit'teki tarihi eserlerin yok olmasına neden olmuş. Bugün İzmit'teki binaların önemli bir kısmı tarihi eserlerin üstünde oturuyor. Son on yılda sahip çıkılmış ama çok geç kalınmış. Bugün Arkeoloji ve Etnoğrafya müzesinde bulunan muhteşem Herkül heykeli muhtemelen bir inşaat sırasında çöplüğe atılmış ve sonradan çöplükten çıkarılmış" diyor bana gönderdiği notta Üstat Radi Dikici.. Yazıları artık tiryakilik yaratan Usta, bu hafta Roma İmparatorluğu'nun, Roma ve İstanbul'dan sonra, üçüncü başkenti, İzmit'i anlatıyor.
***
Büyük Roma İmparatorluğu ile ilgili ilk kayıtlara M.Ö 753 yılında rastlıyoruz. M.S. 284 yılına kadar yani 1037 yıl boyunca imparatorluğun başkenti Roma'dır.
Roma İmparatorluğu'nun Bizans dönemi ise 330 yılında başlar ve 1453 yılında sona erer. Bu 1123 yıllık dönemde başkent Konstantinople, yani İstanbul'dur.
Bu iki rakamı dikkatle gözlemlediğimiz zaman yani 284 - 330 yılları arasında bir boşluk görülmektedir. Nedense tarih kitaplarının tümünde bu 46 yıllık dönemde Roma İmparatorluğu'nun başkentinin neresi olduğu açık açık zikredilmemektedir.
Roma İmparatorluğu'nda 235 yılından itibaren yukarıda bahsettiğimiz 284 yılına kadar geçen süre içinde tam bir kaos yaşanır. Bu dönemde tam 22 imparator gelir, gider. Ortalama hüküm süreleri 2.5 yıl kadardır. Genellikle imparatoru korumakla görevli olan komutanlar, imparatoru öldürerek yerine geçerler ama kısa bir süre sonra da kendileri aynı akıbete uğrarlar.
284 yılında İmparator Numerian, Pers seferi sırasında hastalanır ve İzmit (Nikomedia) önlerine geldiğinde ölür. Ülkedeki karmaşaya son vermek isteyen ordu, süvari birlikleri komutanı Diocletian'ı imparator ilan eder. Taç giyme töreni de 1 Nisan günü İzmit'te yapılır.
Diocletian imparatorlukta son yirmi yılda yaşananların şahididir. İlk iş olarak askeri komutanları yanından uzaklaştırır ve onları ülkenin çeşitli yörelerine dağıtır. Askeri ve sivil otoriteyi birbirinden ayırarak vesayet sistemini yok eder. Mali sistemi düzenleyerek ekonomik yapıyı güçlendirir.
Ama başka bir şey daha yapar.
Büyük Roma İmparatorluğu'nun başkentini Roma'dan İzmit'e taşır. Yani 284 yılından başlayarak Roma İmparatorluğu İzmit'ten yönetilmeye başlanır. Önce imparatorluk sarayı yenilenir ve imparatoriçe için bir bölüm eklenir. Bugün çok küçük bir parçası kalan İzmit surlarını tamir ettirir. Küçük bir hipodrom inşa ettirerek halkın eğlenmesini sağlar.
Komutan Konstantin (ileride imparator olacaktır) İzmit'te ve imparatora yakın kişiler arasındadır.
Bir gün birliktedirler. Diocletian'a sorar:
"Majeste, burada olmaktan memnun musunuz,?"
"Burası iklimi itibariyle beni çok mutlu ediyor. Roma'dan oldukça küçük ama, her türlü hizmeti buraya taşıyabildik. Hemen aşağıya indiğimizde deniz kenarına varıyoruz. Oraya yazlık bir saray yaptırdım. Ayrıca küçük bir limanı var. Gerek savaş ve gerekse ticari gemilerin yanaşmasına uygun.
Özellikle Mısır'dan ve Libya'dan gelen hububat, meyve ve yağ; Midilli, Kıbrıs, İtalya ve Galya'dan (Fransa) gelen şaraplar bu limanda indirilip depolanıyor... Roma'ya gelince. O kadar meraklı olma. Roma gerçekten muhteşem eserlerle süslüdür. İlk gördüğünde her şeyden hoşlanacak ve hayran kalacaksın. Ama işin içine girildiğinde anlayacaksın ki, orası bir fesat kaynağı ve ihanet yuvasıdır. Orada yaşadıkça bu seni sarıp sarmalar. Artık muhteşem eserlerin hiç birini görmezsin ve bir an evvel oradan kaçmak istersin. Bu sözlerim kulaklarına küpe olsun," der.
Güçlü bir yönetim kuran ve geleceği emniyet altına alarak istikrarı sağlayan Diocletian, 21 yıl sonra yani 305 yılında, tarihte istifa ederek görevinden ayrılan ilk imparator olur. Zaman zaman Diocletian'ı geri dönmesi için yapılan çağrıyı, "Peki ama neden? Ben lahana yetiştirmek için harcadığım zamanımı imparatorluğu yönetmek için israf edemem," diye esprili bir cevap vererek geri çevirir.
330 yılında İmparator Büyük Konstantin başkenti Yeni Roma'ya yani Konstantinople'a (İstanbul) taşır. Bu tarihe kadar 46 yıl içinde dört Roma imparatoru; Galerius, Maximin Daia, Licinius ve Konstantin İzmit'i başkent olarak kullanırlar.
Üzülerek ifade etmek gerekir ki, özellikle son 50 yıl içinde İzmit'te koca bir tarih yok olmuştur. Ancak son on yıl içinde özellikle Roma dönemine ait eserlere sahip çıkılarak Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi kurulmuştur.
Müzedeki devasa Herkül heykeli ve bahçedeki yaz, sonbahar ve kışı temsil eden heykeller çok dikkat çekmektedir. Bugün artık İzmit'te bulunan her tarihi eser dikkatle korumaya alınmaktadır.
(Not: Alıntılar: R.Dikici, Büyük Konstantin, Helena ve Fausta, s. 8 ve 12)
