Bilinen tarihin ilk çevre koruma yasası, Uzakdoğu'nun uzaklarındaki bir yerde yayınlanıp uygulandı. Kentii Dağları'ndan doğan, İngoda nehriyle birleşip Şilka nehrini oluşturan 818 kilometre uzunluğundaki Onon ırmağında.
Şöyle buyuruldu Büyük Yasa'da:
"Onon başta olmak üzere yurdumuzun ırmaklarından, akarsularından, derelerinden herhangi birine işeyenler, tükürenler veya kirletenler derhal idam edilir. Suya el batırmak yasaktır. Su çekmek için mutlaka bir kap kullanılmalıdır."
Yıl? 1200'lerin başı.

***
Bilinen ve bilinmeyen tarihin ilk kadın hakları yasası, daha doğrusu kadın ile erkeği mutlak eşit ilan eden yasa, daha daha doğrusu ilk feminist yasa, Uzakdoğu'nun uzak bir yerlerinde ilan edildi ve harfi harfine uygulandı.
Nerede? Önce Onon ırmağının suladığı 94 bin kilometrekarelik bölgede. Sonra Kore'den Polonya'ya kadar uzanan uçsuz bucaksız kıtalarda. Ya da o dönemde bilinen dünyanın dörtte üçünde.
Şöyle buyuruldu Büyük Yasa'da:
"
Kız-kadın kaçırmak yasaktır. Zina yasaktır. Zina yapan evli olup olmadığına bakılmadan idam edilir. Başlık parası yasaktır. Bir erkeğin eşinden veya sevgilisinden doğan tüm çocuklar, ister kız olsun ister erkek, eşittir ve mirasta eşit paya sahiptir. Çalışma hayatında kadın-erkek ayrımcılığı yasaktır. Kadınlar orduya bile katılıp liyakatlarına göre yükselebilirler."
Yıl? Yine 1200'lerin başı.
***
Bilinen tarihin ilk "Medeniyetler İttifakı" Uzakdoğu'nun ücra bir diyarında başlatıldı. Onon ırmağının kutsal topraklarında. Sonra, Kore'den Ukrayna'ya kadar başdöndürücü bir coğrafyaya yayıldı.
Şöyle: Çin'de Hıristiyan kiliseleri inşa edildi, İran'da Budist tapınakları, Rusya'da Kur'an okulları.
Çünkü, Kağan tek tanrıya inanan ve tüm dinlere eşit mesafede duran bir liderdi.
Yıl? 1200'lerin başı.
***
Bilinen tarihin ilk serbest ticaret bölgesi, Uzakdoğu'nun sisler ardında kaybolan bir yerlerinde doğdu. Onon ırmağının vatanında.
Bir adam çıktı, Çin Denizi'nden Baltık Denizi'ne kadar uzanan onbinlerce, onbinlerce kilometrekarelik toprakları birleştirdi: Çin, Kore, Moğolistan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Afganistan, Hindistan, Pakistan, İran, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Anadolu, Irak, Kuveyt, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Macaristan, Ukrayna, Belarus, Sırbistan, Polonya...
Dönemin bilinen coğrafyasının dörtte üçü.
Bir ucundan diğerine neredeyse bir yılda at koşturulabilen bu coğrafyada sınırları kaldırdı, vergileri iyice indirdi, ticareti alabildiğine özendirdi, kültürleri kaynaştırdı.
Bugün bile küreselleşme o kadar geniş topraklara ulaşamadı.
Yıl? 1200'lerin başı.
***
Tarihin bu büyüleyici sayfalarını yazan bir kişiydi. Temuçin. Yani, "Demirci". Ya da Kağan olduktan sonraki adıyla Cengiz Han.
En az 10 boya ayrılmış, her boyun en az 10 aşirete bölündüğü topu topu 200 bin nüfuslu bir halktan eşi-benzeri görülmemiş, görülmeyecek bir imparatorluk yaratan Cengiz Han.
786 yıl önce bugün dünyaya veda etmişti. Selam sana Yüce Kağan.