Rus haber ajansı "Novosti" sitesine bir video koydu. 1 dakika 36 saniyelik, bir zamanlar sinemalarda gösterilen kısa haber filmlerinden biri.
Filmde bir helikopterden İngiltere Başbakanı Winston Churchill iniyor. Ağzında o ünlü purosuyla. Ardından bir uçak alçalıyor. "Air Force One". Açılan kapısından Başkan Franklin Roosevelt çıkıyor. Daha sonra kamera bir salonda, geniş bir masanın çevresinde dolaşıyor.
Masada Sovyetler Birliği lideri Joseph Stalin, Roosevelt ve Churchill var. Ve de üç liderin danışmanları, üç ülkenin dışişleri bakanları...
Bir zamanlar Yalta...
Burası Karadeniz kıyısındaki Yalta'da Livadia Sarayı. Tarih: 1945 Şubat'ı.
O sarayda 4 Şubat'ta başlayıp bir hafta süren konferansta İkinci Dünya Savaşı sonrası dünyasının düzeni belirlendi. Konferansın sonuçları 65 yıl önce bugün, 11 Şubat 1945'te uzun bir ortak bildiriyle duyuruldu. Şöyle başlıyordu:
"Ortak düşmanımıza nihai darbeyi indirmek için üç müttefik gücün askeri planlarını tartıştık ve sonuca bağladık..."
Bildirinin ilk bölümü Almanya'nın yenilgisi, işgali ve denetimi, savaş tazminatı konularına ayrılmıştı.
Sonraki bölümlerde Birleşmiş Milletler'in kurulması, bu amaçla 25 Nisan 1945'te San Francisco'da bir konferansın toplanması kararı açıklanıyor, "Kurtarılmış Avrupa"nın siyasal ve ekonomik inşası, Polonya ve Yugoslavya'nın statüleri anlatılıyordu.
Ortak bildirinin Almanya'nın nasıl parçalanacağı, Yugoslavya'da, Polonya'da nasıl bir siyasal sistem kurulacağı, Bulgaristan, Romanya, Yunanistan gibi Güneydoğu Avrupa ülkelerine nasıl bir düzen getirileceği, İran için nasıl bir gelecek düşünüldüğü planlarının, hatta Sovyetler Birliği'nin Montrö Sözleşmesi'nin revizyonu talebinin ve Japonya'ya karşı savaşa girme kararının bile yer aldığı iki protokolü vardı. Ve elbette gizli ekleri de.
İşte bu protokoller ve gizli ekler nedeniyle Yalta Konferansı hep "Dünyanın paylaşıldığı toplantı" olarak görüldü. Gerçekten bu yorumlara hak verdiren gizli uzlaşmalar da vardı: Örneğin, Yunanistan'ın İngiliz, Bulgaristan ve Romanya'nın Sovyet nüfuz alanında kalmaları gibi. Yugoslavya ise eşit oranda İngiliz ve Sovyet nüfuz alanı kabul edilmesi gibi...
Yalta değil, Soğuk Savaş...
Ancak Yalta Konferansı'nın asıl hedefi dünyaya barış düzeni getirmekti. O amaçla Birleşmiş Milletler'in kurulması görülüyordu. Yani 20'nci yüzyılın sonuna kadar egemen olacak "İki kutuplu dünya", Yalta Konferansı'nın değil, Soğuk Savaş'ın eseriydi. Churchill'in 5 Mart 1946'da Fulton'daki (Missouri) Westminster College'de yaptığı tarihi konuşmada, "Baltık'taki Stettin'den Adriyatik'teki Trieste'ye kadar Avrupa'ya bir demir perde indi" diye duyurduğu Soğuk Savaş'la.
O savaş ve iki kutuplu dünya 1980'lerin sonunda Doğu Bloku'nun çökmesiyle ve 1990'ların başında, 8 Aralık 1991'deki Minsk Anlaşması'nın Sovyetler Birliği'ni tarihe gömmesiyle bitti. Bu da, Rusya Başbakanı Vladimir Putin'in ifadesiyle, "20'nci yüzyılın en büyük jeopolitik trajedisi" oldu.
Putin haklı mı? Nereden baktığınıza bağlı ama tablo şöyle:
Soğuk Savaş döneminin iki kutuplu dünyasında tehdit "Simetrik"ti, şimdi "Asimetrik".
Ekonomik düzen "Üretim"e dayalıydı, bugün "Paradan para kazanma"ya, "Spekülasyon" a.
Toplumsal düzende "Etik" anlayışı ve "Gösterişten kaçınma" vardı, bugün "Gösteriş", "Marka çılgınlığı" ve sorumsuzca "Tüketim"...
Siyasal düzende bir alternatif vardı, bugün "Seçeneksizlik" ve "Tek Süper Güç" egemenliği...
Evet "Soğuk Savaş" vardı ama onun yanında "Soğuk Barış" da hüküm sürüyordu, bugün ise Afganistan'dan Irak'a, Somali'den Yemen'e sıcak çatışmalarla, teröre karşı savaşla boğuşuluyor... "Alıştığımız bir şeydi yaşamak" diyen Cahit Sıtkı Tarancı gibi, dünya alıştığımız bir düzene sahipti. Bugün ise kriziyle, terörüyle, savaşıyla bir kaos düzenine mahkûm olduk.
Acaba yeni bir Yalta Konferansı mı gerekiyor? Ya da G-20 zirvelerini Yalta formatına mı dönüştürmeli...