Seferberlik, bir ülkenin kriz, gerginlik ve savaşta kaynaklarının tamamını veya bir kısmını savaşa hazırlık veya savaşı destek amacıyla hareketlendirmesi şeklinde tanımlanabilir. Genellikle insan kaynağının silah altına alınması ile özdeşleşen seferberlik aslında insanlar yanında mal ve hizmetler ile günlük hayatı yönlendiren düzenlemeleri içerir. Seferberliğin kısmi olması günlük yaşamın normali bozulmadan sınırlandırılmış bir tarzda bahse konu kaynakları askerî maksatlara yönlendirme anlamı taşır.
Seferberlik ile ülkenin üretim hatları ve toplumun tüketim alışkanlıkları askerî maksada matuf bir şekilde kurallara tabi tutabilir. Diğer bir ifadeyle traktör fabrikasında tank üretmek, ilaç endüstrisini savaşın ihtiyaçlarına uygun ürünlere yönlendirmek veya sivil taşıtlarla askerî malzeme taşımak mümkün olabilir. Genel seferberlikte belirgin yaş grupları arasındaki tüm vatandaşlar silah altına alınırken, kısmi seferberlikte ihtiyaç kadar vatandaş 'göreve' çağrılır. Ayrıca pilot, hekim veya mühendis gibi yetişmiş insan gücüne öncelik verilebilir. İlave olarak devletin seferberliğin gerektirdiği idari düzenlemeleri yapması, sıkıyönetim gibi uygulamalara öncelik vermesi mümkündür.
Modern devletler, seferberlik sistemini barış döneminde ayrıntılı bir şekilde kurgular, planlar ve günceller. Hatta tesis edilen ihtiyat sistemiyle, barışta vatandaşın askerlik hizmetine uygun bölümü, günlük hayatını devam ettirirken askerliğin gerektirdiği eğitimi her yıl yapması sağlanır. Amerikan ve İngiliz ihtiyat sisteminde mevcut profesyonel ordular yanında ihtiyat olarak isimlendirilen birlikler ve askerler mevcut. Bu unsurların belirlenmiş kışlalarda silah, araç ve gereçleri harbe hazır bir şekilde tutulur. Subayından erine askerler ise sivil hayatına devam ederken rütbesini ve görevini bilir, düzenli aralıklarla bir araya gelir, eğitim ve atış yapar. Sonuçta göreve çağrıldığında bu birliklerle vazifesini icra eder. Nitekim Afganistan ve Irak'ta profesyonel Amerikan ve İngiliz askerleri yanında ihtiyat birlikleri de görev aldı. Öte yandan devlet bahse konu ihtiyat askerlerinin özlük haklarını sıkı kurallara bağlamış halde. Yani bu askerleri, patronlar mağdur edemez.
Rusya'nın geçtiğimiz günlerde ilan ettiği kısmi seferberlik daha çok Ukrayna'daki savaşa bağlı olarak değerlendirildi. Örneğin bu kararın, Rus birliklerinin başarısızlığı nedeniyle alınması genel olarak TV'lerde seslendirilen ve sorulan bir konuydu. Konuyu muhtemel askerî ve siyasi gelişmeler bağlamında değerlendirmek tabii ki doğru. Diğer bir ifadeyle dört bölgede icra edilecek referandum sonrasında Rusya'nın toprak genişlemesini stratejik silah sistemleri dâhil her tedbiri alarak korumaya çalıştığı isabetli bir tahlil. Nitekim Rus halkının seferberlik kararına direndiğine yönelik haberler de diğer bir vakıa. Ancak mesele bizler açısından Rusya'nın ötesinde. Savaş ile ilgili beklentilerin arttığı günümüzde seferberlik sisteminin ne olduğuna ve yeterlilik düzeyine mutlaka dikkat çekilmesi gerekiyor.
Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarının Almanya ve Rusya'nın seferberlik ilanları ve bu ilanların kaldırılmasına yönelik tehditlerle başladığı dikkate alınırsa iki husus ön plana çıkıyor. İlki modern devletlerin seferberlik ilanını en geç dönemde ilan etmesi beklenirken aslında süreklilik içinde seferberlik halini koruduklarıyla ilgili. Amerikan ve İngiliz örneğinde olduğu gibi bir şirketin inşaat mühendisi veya hastanenin doktoru ihtiyat yüzbaşısı olduğunu bilerek kendini zinde tutmakta ve askerî vazifesini bilmekte. İkinci konu silah, araç ve malzeme için aktif ordunun ihtiyacı kadar değil, ihtiyat ordusu dikkate alınarak envanter hazırlanmış olması. Maalesef bu iki hususu gerçekleştirememiş devletlerin ani çıkacak bir savaşa tepkisi geç gelecek.
Rusya'nın kısmi seferberlik ilan etmesi ele alınırsa ilginç bazı tespitlerde bulunmak mümkün. Nihayetinde emsal bir olay olarak karşımıza çıktı. Rusya'nın eski nesil olsa da mevcut silah, araç ve gereci topyekûn bir savaşı destekleyecek düzeyde. Siyasi liderliğin 'özel operasyon' nitelemesiyle mevcut envanterin bir kısmını Ukrayna'ya sevk ettiği, modern olan envanteri riskleri yönetmek için NATO cephesinde tuttuğu görüldü. Ancak personel zayiatı öyle bir hal aldı ki ilave insan kaynağını yaratmak elzem oldu. Nitekim Rus Savunma Bakanlığı'nın evvel gün açıkladığı 5937 asker kaybı pek gerçekçi görünmüyor. Tahminler Rusların 50 bin civarında asker kaybettiği yönünde. Tabii bunların bir kısmı asker olarak görülmeyen yabancı veya paralı asker. Yaralı miktarını genelleme yaparak tahmin etmek doğru değil. Ama hayli yüksek oluğunu ifade etmek gerekir.
Ukrayna'da düştüğü durumu dört bölgenin Rusya'ya katılmasıyla başarı hikâyesine dönüştürmek isteyen Rusya, Ukrayna'nın askerî başarı elde etme ihtimaline karşı kısmi seferberliği geç ilan etti. En başta 'özel operasyon' ilanı değil, kısmi seferberlik ilanı yapılması seçeneği vardı. Ancak aşırı özgüven ve Rus halkının tepkisi Ukrayna meselesini bir Rus iç işi gibi Rus kamuoyuna sundu. Öte yandan modern devletlerdeki ihtiyat sisteminin Rusya'da henüz oturmamış olduğu dikkate alınırsa geç ilan edilmiş kısmi seferberliğin yetersizliğinin ve anlamsızlığının nükleer tehdidin seslendirilmesine yol açtığı ifade edilebilir.
