2013 yılında Mısır'da gerçekleşen askeri darbe sonrası gerilen Türkiye-Mısır ilişkileri, 2021 yılı itibarıyla normalleşme sinyalleri vermeye başlamıştı. Normalleşme iklimine girilmesini sağlayan adımlar, iki ülkenin sahip olduğu ekonomik, kültürel ve tarihi bağların yanı sıra farklı bölgesel krizlerin çözümü noktasında iş birliği ve diyalog ihtiyacının bir sonucu olarak ortaya çıktı. Ortadoğu bölgesinde değişen jeopolitik dengeler hesaba katıldığında bu ihtiyaçların iki ülke ilişkilerinde tamamlayıcı etkiye sahip olduğu ve bir kaldıraç görevi üstlendiğini söylemek mümkündür.
Bu anlamda taraflar arasında 2020'nin sonlarında istihbarat kurumları seviyesinde başlayan temaslar diplomatlar aracılığıyla sürdürülmüş ve bakan yardımcıları seviyesinde gerçekleşen görüşmelere ön ayak olmuştu. Bununla beraber Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Mısırlı mevkidaşı Semih Şükrü, geçtiğimiz yıl Nisan ayında Ramazan ayını tebrik amaçlı telefonda görüşmüştü. Hiç şüphesiz bu girişimlerin iki ülkenin Libya meselesi başta olmak üzere farklı kriz noktalarında ortak paydada buluşmasına, bu doğrultuda belli ölçüde tavizler vermesine ve bunun sonucu olarak bölgesel istikrar ve barışın sağlanmasına katkıda bulunabileceği söylenebilir.
MISIR'A 'BÜYÜKELÇİ' DÜZEYİNDE ATAMA
Bu noktada Bakan Çavuşoğlu tarafından tebliğ edilen 7 Nisan 2022 tarihli Büyükelçiler Kararnamesi ile Büyükelçi Salih Mutlu Şen'in Kahire Maslahatgüzarı olarak atanması, son dönemde ağır ilerleyen normalleşme süreci ve iki ülke ilişkilerinin seyri açısından önem arz etmektedir. Öyle ki 2013 sonrası diplomatik ilişkilerin maslahatgüzar düzeyinde tutulduğu Mısır'a daha önce İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Daimi Temsilciliği görevinde bulunmuş olan Büyükelçi Şen'in atanması, yakın gelecekte ilişkilerin büyükelçi seviyesine çekilmesi hususunda atılmış güçlü bir adım olarak değerlendirilebilir. Ayrıca uluslararası ilişkiler ve diplomatik pratiklerin mütekabiliyet ilkesi etrafında şekillendiği düşünüldüğünde bu adım, Mısır tarafına diplomatik temasların olgunlaşması ve gelişmesi açısından bazı sorumluluklar yüklemektedir. Çünkü 7-8 Eylül 2021 tarihinde Ankara'da yapılan ikinci istikşafi görüşmelerinin ardından taraflar, karşılıklı olarak büyükelçi atama konusunda gerekli adımları atma taahhüdünde bulunmuşlardı. Bu kapsamda takip eden süreç, Abdulfettah el-Sisi yönetiminin Türkiye ile normalleşme konusunda ne denli kararlı olduğunu gösterecektir. Bölgesel normalleşme ikliminde Ortadoğu bölgesinin birçok aktörü arasında gerçekleşen ikili ilişkilerde görüldüğü üzere, siyasi ilişkilerin yumuşaması ilk elde ilişkinin tarafı her aktörün de adım atmasına bağlıdır. Dolayısıyla bu aşamada, Mısır'ın Türkiye'nin söz konusu hamlesine olan tepkisinin, normalleşmenin gidişatını belirlemesi kuvvetle muhtemeldir.
BÖLGESEL MESELELERDE BEKLENTİLER
Bilindiği üzere iki ülke arasındaki diplomatik temasların ivme kazanması, Mısır'ın Doğu Akdeniz'de hidrokarbon faaliyetleri için çıktığı ihalede ilan ettiği yetki alanını Türkiye'nin 2019'da Birleşmiş Milletler'e (BM) bildirdiği Türk kıta sahanlığının güney sınırında sınırlandırması ile ilk sinyallerini verdi. Mısır'ın bu yaklaşımı, Türkiye'nin Libya iç savaşına dahil olması ve dönemin meşru Libya hükümeti ile yaptığı Deniz Yetkilendirme Anlaşması sonucu Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin (GKRY) mimarları arasında olduğu EastMed projesinin çöküşüyle ilişkilendirilebilir. Doğu Akdeniz'de en geniş kıyılara sahip iki ülkeden birisi olan Mısır'ın ulusal çıkarları hiçe sayılarak siyasi temelli bu projenin içine çekilmesi, zaman içinde Sisi yönetimine iç ve dış kayıplarla birlikte geri döndü. Bu noktada ilişkilerin normalleşmesi durumunda Türkiye ile imzalanacak benzer bir deniz yetki anlaşması, Mısır dış politikasında rasyonel bir kazanım haline geldi.
Libya'da ise 2014 yılından beri doğudaki milis güçlerin lideri Halife Hafter'e siyasi, askeri ve lojistik manada destek olan Mısır, geçtiğimiz yılın Şubat ayında göreve gelen Abdulhamid Dibeybe hükümetini olumlu karşılayarak ülkenin batısı ile olan etkileşimlerini artırmaya başladı. Gelinen noktada Türkiye'nin Libya'daki önceliklerine paralel olarak ülkede seçimlerin yapılması ve siyasi istikrarın sağlanması yönünde bir tutum benimseyen Mısır'ın Libya özelinde Türkiye ile ortaklığa sıcak baktığı ifade edilebilir. Öyle ki Türkiye'nin de aynı dönem içinde Trablus Büyükelçisi Kenan Yılmaz aracılığıyla ülkenin doğusundaki siyasi, ekonomik ve toplumsal paydaşlara yönelik açılımı, Mısır nezdinde Türkiye'nin çok taraflı diplomasisini ve buna bağlı olarak iş birliği imkanlarını ön plana çıkardı. Ayrıca 2019 Trablus işgali süresince Hafter'in güçlü destekçilerinden Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Türkiye arasında normalleşen ilişkiler, Mısır'ın Libya politikalarındaki radikal ama kademeli değişimin sebeplerinden birisidir. Bu çerçevede Türkiye-Mısır olası normalleşmesine ilişkin olarak sadece iki ülke diplomasisinin değil, bölgesel şartların da uygun bir ortam oluşturduğu ifade edilebilir.
Son olarak, Türkiye'nin bir süredir bölgesel aktörlerle yürüttüğü normalleşme süreçlerindeki samimi ve yapıcı tutumu, Ortadoğu'da işbirliği temelli yeni bir siyasi düzlemin doğması çerçevesinde başlatılan bir girişim olarak görülmelidir. Bu minvalde Ankara bölgedeki tüm aktörlerin ortak çıkarlarına hizmet edecek, kalkınma odaklı dönüşümlerin öncelendiği ve dış politikalardaki önceliklere saygı duyulan bir ilişki biçimini desteklemektedir. Bu ilişki biçimi bölgedeki çatışmaları önleyebileceği gibi mevcut görüş ayrılıklarının da en aza indirileceği bir siyasi ortamı doğurabilecektir. Bu noktada Türkiye, özellikle bölge siyasetinin başat aktörlerinden olan Mısır'ın da bu süreçteki desteğini önemsemektedir.
Özetle bu bölgesel denklem içinde Büyükelçi Şen'in atanması, iki ülke arasındaki ilişkileri olumlu yönde etkileyebilir. Buna ek olarak Mısır cephesinin bu adıma karşılık vereceği reaksiyon, normalleşme sürecinin seyri açısından önem arz etmektedir. Bu doğrultuda Sisi yönetiminin müzakerelerde yapıcı bir tutum benimsemesinin, bölgesel meselelerde kazan-kazan yaklaşımının iki ülke adına faydalı sonuçlar doğurmasına yol açacaktır. Bu çerçevede, Mısır ile Türkiye'nin ilişkilerinin siyasi, ekonomik, güvenlik anlamda normalleşmesi, sadece Türkiye ve Mısır halklarına ve devletlerine değil, bölge halklarına ve devletlerine de bir kazanım olarak geri dönecektir.