Şehrin ortasında kalmış ve çevresini yaşanmaz hale sokmuş Yeşilköy Havaalanı bağ bahçe olacak diye ayağa kalkanları izleyince -ki çoğunun göbek adı parkçıdır- nedir bu çıldırışın sebebi diye arkeolojik bir kazıya giriştim. Hepimize musallat olan toynaklı, boynuzlu bir 'Hınç Heykeli'ne vardım...
***
Hınç nedir, zihnin kendini zehirlemesidir.
İntikam isteği, nefret, kötü niyetlilik, haset, kara çalma dürtüsü ve değersizleştirmedir.
İntikama susamışlık hıncın en önemli kaynağı...
Öncesinde her zaman bir saldırı ya da incinme vardır. Ne var ki öfke, kızgınlık ve gocunmayla birlikte ortaya çıkıyor olsa bile intikamcılık, karşılık verme veya kendini savunma yönündeki dürtülerden kesin olarak ayrılır.
Eğer bir hayvan kendine saldıranı ısırırsa, buna intikam denmez. Buruna yenen bir yumruğa anında karşılık vermek de öyle...
İntikamcılık sağlıklı tepkiden iki özelliğiyle ayrılır.
Birincisi: Öfke kontrol altına alınıp dizginlenir ve iyi bir fırsat bulmak üzere ertelenir. "Sen görürsün gününü!"
İkincisi: Bu ertelemenin nedeni, anında gösterilecek tepkinin yenilgiyle sonuçlanacağı düşüncesi ve bunun verdiği acizlik ve de 'iktidarsızlık' hissidir.
***
İntikam asla bir duygusal tepkiden ibaret değildir. Örneğin kızgın biri her şeyi kırıp döker, bunun intikam ile alâkası yoktur.
İntikamla başlayan hadise; haset, kara çalma ve kinden geçerek 'hınca' varır.
Haset edilen şey ne ise o bizim olduğunda haset kaybolur. Ancak kara çalma ve kötüleme belli nesnelere bağlı değildir. O yüzden nesne kaybolduğunda kaybolmaz. Osmanlı düşmanlığı gibi...
***
Hınç, kendini tatmin edecek şeyleri, insanların, fikirlerin eksilerini arar. Küçümsemeyi, dayanaklarını yıkmayı, insanların olumsuzluk özelliklerini didiklemeyi sever. Olumlu özellikleri silip hataların daha çok göze batmasından büyük mutluluk duyar.
Kötüleme dürtüsü, küçümseyici ve değersizleştirici kin ile birlikte derinleşir ve yerleşik bir hâl alır.
Bir sırıtışla, bir kaş göz hareketiyle ortaya çıkabilir. Ve başkasının talihsizliğinden zevk almaya, yani 'gareze' doğru gider.
Ahlâki bir kendine hakimiyet yoksa bu hep böyledir. Eğer nefret dolu biri, düşmanına bir zarar verirse hatta kızgınlığını herkesin önünde açığa vurursa hınçtan kurtulur.
Hınç, bir türlü baş edilemeyene karşı duyulur. İntikam, korkumuz tarafından bastırılmış ise hınç o an kral olur. Bu karanlık ve hastalıklı kral, hizmet edenlere ve otoritenin verdiği düşünülen sıkıntılara karşı nafile bir hıncı vazeder.
Hıncın ruha saldığı zehir bulaşıcıdır. Duygularını sinsice gizleyen kişi hıncın pençesine düşer.
Bu bir görev fikrine dönüşür. Bu durumda kişinin hınçtan eriyip tükenmesi hatta ölmesi bile mümkündür...
***
Kindar kişi, masum söz ve eylemlerde mütemadiyen kötü niyet görme eğilimindedir. Aşırı alınganlık da intikam hırsıyla dolu bir karakter belirtisidir. Bu kişi, öteki kişilerin değerini küçültmeye meraklıdır fakat asla tatmin olamaz
Çünkü intikam, rövanş daima zayıf tarafın tavrıdır...
O nedenle 'Hınçlı eleştiri' dediğimiz şey koşullarda iyileşme olsa da memnun olmaz. Tersine hoşnutsuzluk artar. Çünkü iyileşme, suçlamanın verdiği hazzı yok eder. Muhalefet hazzını ortadan kaldırır...
Haset, hıncın bir başka kaynağıdır. Birinin bizim imrendiğimiz bir şeye sahip olmasına karşı duyduğumuz yetersizlik hissinden doğar.
En iktidarsız haset şudur: "Her şeyi bağışlayabilirim ama seni sen yapan değerleri yani seni bağışlayamam!"
Hasedi kazıdığımızda altından tahammül edilmez bir aşağılık duygusu çıkar.
İlla ki 'hınç' politik, sosyal ve mülkiyet eşitliğini gözeten bir demokraside cılız kalır.
Biz bu noktada Hazreti Ali'ye bakarız. İlmin kapısına. Savaşta yenilmez rakibini altına alıp son darbeyi vuracakken herifin yüzüne tükürmesi sonunda vazgeçen, hıncım öne çıktı "Ben Hakk'ın kuluyum, nefsimin değil!" diyene...
Biz hıncın değil, Hz. İnsan'ın çocuklarıyız...
Meraklısına:
Max Scheler - Hınç - Gayet leziz çeviren A. Yılmaz, kitabından faydalandım.