Asgari ücret, asgari ücretten ibaret değildir. İlk bakışta 'totoloji' gibi görünen bu girizgâh cümlesinin altını tarihsel olarak doldurmak üzere oturdum yazı masasına...
Asgari ücret, yalnızca 6 milyon asgari ücretliyi değil, aileleriyle birlikte takribi 20 milyonu ve bu ücret diğer bütün zamları belirlediği için de nüfusumuzun tamamını, yani 85 milyonu ilgilendiren bir milli parametreye dönüştü.
Dolayısıyla Türkiye -başta asgari ücretli olmak üzere elbette- 2024 zammı için yapılacak üçüncü toplantıyı bekliyor. Toplantının bu hafta içi yapılması bekleniyor. Bu yazının yazıldığı cuma günü itibarıyla tarih net değildi, muhtemelen yazının yayımlandığı günden bir gün sonra, yani pazartesi günü ne zaman yapılacağı duyurulmuş olur.
Asgari ücretin yakın Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki sergüzeştine bir bakalım. Asgari ücretin tarihçesine de yakın geçmişten bakalım... 2005'te Liradan altı sıfır atıldıktan sonra asgari ücret 488,70 oldu. 2010'da 729; 2015'te bin 201; 2020'de ise 2 bin 943 TL idi. 2022'de 6 bin 471 TL oldu. Şu an net asgari ücret tutarı 11 bin 402 TL.
Asgari ücret; bir çalışma günü karşılığı olarak işçilere ödenen ve işçinin zorunlu ihtiyaçlarını asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücret olarak tanımlanıyor. Peki, nedir bu zorunlu ihtiyaçlar: Gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve giderek mümkünse kültür...
Dünyadaki ilk asgari ücret uygulamaları, 1894'de Yeni Zelanda'da, 1896'da Avustralya'da ve 1929'da İngiltere'de gerçekleştirildi. Türkiye ise Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) asgari ücret sözleşmesini 1969 yılında kabul etti.
EVRENSEL TEMEL GELİR YAYILIR MI?
Gelelim asgari ücretin küresel versiyonuna... Evrensel temel gelir minvalinde görüşlere düşünce tarihinde Thomas More'un Ütopyası'nda rastlıyoruz. Ancak kavramı ortaya atan kişi, bir İngiliz iktisatçı. Guy Standing diye bir profesör. Tekeri sağlam, bir gelir sorunu yok. Ama yoksul merkezli baktığı için bu kavramı üretmiş. Adam bu işe kafayı takmış. Dünya Temel Gelir Ağı diye bir oluşum kurmuş. Sonra bu, Küresel Temel Gelir Ağı (Basic Income Earth Network) projesine dönüştürülmüş.
Pandemi sonrasında küresel ölçekte konuşulmaya başlanan Evrensel Temel Gelir meselesi önemli. Ülkelerin kendi enflasyonlarından etkilenmeyecek bir küresel asgari ücreti çağrıştırdığı için önemli. Uygulanır mı, orası biraz zor. Ama uygulanırsa dar gelirli dünya vatandaşlarına hakikaten merhem olur.
Yakın tarih boyunca tartışılmış, ama uygulanamamış. Bugün durum ne, ona bir bakalım:
İsviçre'de 2016 yılında Evrensel Temel Gelir referandumu yapılmış, bir pilot uygulama gibi... Hayır, cevabı alınmış. Tabii herkes kendini düşünüyor. Hele de Avrupa... Kanada, Finlandiya, Hollanda ve Hindistan'da da pilot uygulamalar yapılmış. Hindistan'da nasıl yapılacak orası hakikaten bir soru işareti. O kadar insanı doyurmak mesele. Almanya'da da pandemiden sonra pilot uygulama yapılmış. 120 kişiye üç yıl boyunca karşılıksız 1200 euro verilmek üzere. Ama devamı gelmemiş. Bir başka misal var: NATO'ya girmeye çalışan Finlandiya'da aylık 800 euro küresel asgari ücret tartışması yapılıyor.
SERMAYE VE EMEĞİN MATEMATİĞİ
Milli Asgari Ücret ve Evrensel Temel Gelir eksenindeki tartışmalara ilişkin şu çerçeve ile yazıyı toparlayayım:
Hayatımın hiçbir evresinde ideolojik bir adam olmadım. Zira ideolojiler; insanın içindeki öğrenme aşkını öldürürler. Marksizm'i birincil kaynaklardan okudum, ilk gençliğimden itibaren... Üniversitedeki solcu arkadaşlarım bile solun teorik yönlerini benden öğrenirlerdi.
Ve hepsinden önemlisi yoksullukla büyüdüm, yokluğun ne olduğunu iyi bilirim. Bu yüzden hayata hep emek merkezli baktım.
Pandemi sonrasında şunu daha net biçimde görmeye başladık: Sermaye merkezli bir dünyadan emek merkez bir dünyaya geçmeliyiz. Her ne kadar Kapitalizm; sosyal medyanın etkisiyle başka hayatlara özendirmekle, etiksiz estetikle ve uzunca sıralamaya tek bir yazının yetmeyeceği başka pek çok makro parametre ile gücünün doruklarına erişmiş olsa bile... Bunu, tam da böyle bir süreçte, Kapitalizm'in en güçlü olduğu dönemde yapmalıyız.
Bununla birlikte emek merkezli bir dünyanın kurulamayacağını öğrenecek kadar çok şey yaşadım. Ama sermayenin, paranın böylesine kutsandığı ve emeğin, insanın yok sayıldığı başka bir tarihsel dönem olmamıştır. Bunun matematiksel bir dengesi olmalı.
Bu anlamda asgari ücret de, Evrensel Temel Gelir de bir istinat noktası. Aksi takdirde dünya, bir kara ütopyaya doğru ilerliyor. Tam da bu yüzden asgari ücret, asgari ücretten ibaret değil.