Bundan tam 30 yıl önce, 30 Eylül 1986'da o bilindik kasvetli Londra günlerinden birinde, bal tuzağı (honey trapping) adı verilen casusluk operasyonu yöntemiyle kandırılmış Sefarad Yahudisi bir İsrailli, Mossad tarafından Roma'ya kaçırıldı. İsrail gizli servisi, Mordehay Vanunu adındaki bu adamı, İsrail'in nükleer sırlarını ifşa ettiği için hedef seçmişti. Vanunu, Sunday Times'tan sonra Robert Maxwell'in (Mossad muhbiri Maxwell'in 1991'de Kanarya Adaları'ndaki ölümü şüphelidir) tabloid gazetesi Sunday Mirror'a da konuşmak isteyince operasyon planı yapıldı. Maxwell, Vanunu'nun kendi gazetesine de konuşmak istediğini Mossad'a hemen yetiştirmişti elbette. İsrail, Thatcher yönetimi ve İngiltere ile ilişkileri bozmamak adına operasyonu üçüncü bir ülke üzerinden gerçekleştirmeye karar verdi. Takip tarassutla Vanunu'nun 'hayatına girildi', psikolojik analizi çıkarıldı. Yalnız ve kadınlara düşkün bir adamdı.
GÖZÜNÜ BİR GEMİDE AÇTI
Gerçekte bir Mossad ajanı olan Cheryl Bentov adlı kadın, Amerikalı turist Cindy maskesiyle Vanunu'ya yaklaştı, ilişki yaşamaya başladılar. Bentov sonra Vanunu'ya "Roma'ya tatile gidelim" önerisinde bulundu. Vanunu kabul etti, yola çıktılar. Bu arada kidonlar (Mossad'ın suikast ve adam kaçırma operasyonlarında görev alan üyeleri) Roma'da bir apartman dairesinde Vanunu'nun gelmesini bekliyordu. Ayrıca Antalya açıklarındayken çağrılan bir gemi de Vanunu'yu götürmek üzere İtalya'ya doğru geliyordu. Roma'da Vanunu'ya geçici felçliğe sebep olan bir ilaç verildi. Vanunu gözünü gemide açtı. Tel Aviv'e götürüldü, orada 18 sene hapis yattı. Cezaevinden 2004'te çıktı ama İsrail'den çıkışı halen yasaklı. Bundan beş yıl kadar önce Vanunu'ya mail göndermiş, kendisiyle görüşmek istediğimi yazmıştım. "Mossad görüşmeme izin vermez. Buraya gelseniz bile sıkıntıyla karşılaşırsınız" demişti. Mossad'ın bu tür operasyonları çoktur. İsrail gizli servisi, olduğundan güçlü görünmek için yaptığı hemen her operasyonun kitabını yazdırır, filmini yaptırır. Gordon Thomas gibi yazarların kitaplarında bu tür operasyonları yazdırarak "Güçlüyüz" mesajı vermeye çalışır.
GİZLİ NÜKLEER PROGRAM
Yukarıda anlattığım operasyonun önemi şu: Bu operasyonla 'paketlenip' içeri tıkılan Vanunu, Şimon Peres'in Dimona'da kurdurduğu gizli nükleer tesisin teknisyenlerinden biriydi. David Ben-Gurion ve Peres, daha İsrail'in kuruluş yıllarında bölgede cebirle tutunmak için nükleer silaha ihtiyaçları olduğuna karar vermişti. Tesisin yapımına, Peres'in öncülüğünde İsrail'in kurulmasından 10 yıl sonra başlandı. Tesis 1962-64 arasında açıldı. Üç Boyutlu Portre'nin bu haftaki konusu Peres, İsrail'in, ifşa olduğu için yukarıda anlattığım operasyonu yapacak kadar önem verdiği nükleer gücünün mimarı. Peres, geçtiğimiz Çarşamba günü 93 yaşında beyin kanaması nedeniyle öldü. 1923 yılında bugün Belarus sınırları içinde kalan Vişneva'da odun tüccarı bir baba ile kütüphane görevlisi bir annenin çocuğu olarak doğmuştu. Yaşının üçte ikisini kapsayan siyasi hayatının ilk dönemlerinde şahin bir politikacıydı. Sonra Yaser Arafat'la yapılan 1993 Oslo anlaşmalarının mimarlarından olduğu için dünyaya 'barış elçisi' gibi lanse edildi. Hatta Nobel Barış Ödülü bile aldı. Mezkur ödül, nispeten barışçıl bir dönemde iktidara gelip, gezegenimizi üçüncü dünya savaşı riskiyle karşı karşıya bırakan ABD Başkanı Obama'ya da peşin peşin verilmişti. Şimon Peres, 1996'da başbakanlığı döneminde Lübnan'da çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan 102 sivilin öldüğü Kana katliamının emrini veren kişi. Peres'in, şiddeti bir hegemonya aracı olarak kullanan pek çok politikacı gibi sanata düşkünlüğü de (Şairlik ve söz yazarlığı) var. Şairane sözlerinden biri de "Her kadın kendi başına medeniyettir" aforizması. Peres, İngiliz ordusunda kamyon şoförlüğü yapan Sonya Gelman ile 1945'te evlendi. Bu evlilikten üç çocuğu oldu. Şimon Peres, George Orwell'ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'ündeki meşhur "Barış savaştır" oksimoronunun ruh, beden bulmuş hali. 1993'te barış ödülü almadan önce -Kana'da olduğu gibi- sivillere karşı bile savaştı. Hayatının son evrelerinde de -Gazze'de olduğu gibi- sivil katliamı emirleri verdi. Hepsinden önemlisi Peres, İsrail'i, bölgenin jeopolitik gerçekliğine aykırı biçimde olması gerektiğinden daha güçlü bir ülke haline getiren nükleer programın da öncüsü. Bu yönüyle Ben-Gurion'dan sonra İsrail'in ikinci kurucusu olduğu söylenebilir.
GİRDİĞİ HER SEÇİMİ KAYBETTİ
Şimon Peres'in en önemli politik özelliklerinden biri İsrail'de katıldığı hemen her seçimi kaybetmesi. İsrail Parlamentosu Knesset'e ilk kez 1959'da girdi ve tam 48 yıl orada kaldı. 12 kez bakanlık, iki kez Başbakanlık yaptı. Beş farklı partide görev aldı: Mapai, Rafi, İşçi, Gruplaşma ve Kadima. Tek büyük siyasi başarısı 13 Haziran 2007'de parlamento tarafından Cumhurbaşkanı seçilmesiydi. Dünyanın en yaşlı devlet başkanı olarak 'emekli oldu.' Cenazesine, başta onu 'İsrail'in ruhu' olarak tanımlayan Barack Obama olmak üzere pek çok lider katıldı.
DAVOS'TA 'ONE MİNUTE' AYARI
Şimon Peres, Ocak 2009'da İsrail Cumhurbaşkanı iken Davos'ta, dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da konuşmacı olduğu Ortadoğu panelinde İsrail'in Gazze'ye yönelik operasyonunu agresif biçimde savununca Erdoğan'dan şu cevabı almıştı: "Sayın Peres benden yaşlısın. Sesin çok yüksek çıkıyor. Öldürmeye gelince, siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz! Plajlardaki çocukları nasıl öldürdüğünüzü çok iyi biliyorum." Erdoğan bu konuşmasından sonra salonu terk etti. Ardından İsrail, Gazze'ye yardım götüren Mavi Marmara Gemisi'nde 9 Türk vatandaşını katledince Türkiye-İsrail ilişkileri yıllar sürecek bir soğuk savaş sürecine girdi. İsrail'in, Türkiye'nin şartlarını kabul etmesi üzerine bu yıl yapılan anlaşmayla ilişkiler normale döndü.