Üreticiden 4-6 ay vadeyle domatesi alıp 24 saatte nakde çevirirsen ne yapmış olursun? Fahiş fiyat farkı bir yana, paradan para kazanma benzeri; domatesle repo yapmış, haksız kazanç sağlamış olursun.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "halkı sömüren" diye tanımladığı ve "izin vermeyiz" dediği fırsatçılığın organize örgütü marketlerden ve fahiş etiketlerle suç mahalli haline gelmiş süpermarket raflarından söz ediyoruz.
Bir soru; raf, bir gıda maddesi midir? Ya da giyilebilir mi? Tavuk budu; süpermarket rafında mı yetişir? Ne saçma sorular böyle? Haklısınız; en az fahiş raf parası kadar saçma... Büyük mağazalar, üretici ve tedarikçinin iliğini kurutma düzeyine dek, raf ücretlerini abartmış durumda.
Tarladan mutfak tezgâhına uzanan süreçte eskiden hal, kabzımal benzeri aracılardan yakınır, enflasyona ivme veren adımların buralardan geldiğine tanık olurduk. Bugün üretici ile tüketici arasındaki köprü olan büyük marketlerin değer zincirinden aldıkları pay, fiyatlar genel seviyesi üzerinde "belirgin" baskı kuracak düzeye erişti.
Aracılar, gereklidir. Ortadan kaldırmak gibi kolaycılığın hayatta karşılığı yoktur. Her birimiz Antalya'daki seraya gidip domatesi elimizle koparıp eve taşıyacak değiliz. Ya da eti, sütü; merada koyun otlatan mandıracıdan alacak halimiz yok.
Modern hayatın agoraları olan AVM'ler ve süper marketler, tedarik zincirinde kapladıkları yer itibarıyla, bu eksiği tamamlar. Fakat bunu yaparken üretici, tedarikçinin kanını emmeye, tüketiciyi "yok etmeye" hakları yoktur.
Tenceredeki but, süpermarket rafında yetişmiyor. Birileri onu üretip, o rafa getirip koyuyor. Ancak raf parasını tarla parasına dek yükseltirseniz, o zincir, kopar. Kopuyor da. Zincirin gücü en zayıf halkası kadar ise raf kartellerinin saf dışı kalacağı çareler üretmek, zaruret halini alır.
Onlar üretici ve tedarikçiyi "ya raf dışısın ya saf dışı" tehdidiyle yolunmuş tavuğa çeviriyorsa, Rekabet Kurumu'ndan yerel yönetimlere, semt pazarları inisiyatiflerine dek herkesin, raf terörüne karşı çare üretme zamanı gelmiş demektir.
Tarladan mutfağa uzanan zinciri teknolojiyle izlemedikçe, marketlerin raf oyunlarını, etiket kurnazlıklarıyla bizi soymasını engelleyecek yöntemler geliştirmedikçe onlar domates ile repo yapar biz de yolunmuş kaz gibi baka kalırız.