Serbest piyasa diye bir şey yoktur. Her piyasanın seçme özgürlüğünü kısıtlayan bazı kuralları ve sınırları vardır. Bir piyasa, ancak sadece altında yatan göremediğimiz sınırlamaları koşulsuz olarak kabul ettiğimiz için serbest görünür.
Ha-Hoon Chang'ın, "kapitalizm hakkında size söylenmeyen 23 şey" adlı kitabı, bu "uyandırma" ile başlıyor. 1929 Büyük Buhran'dan bu yana yaşanan en büyük krizin gündemimize getirdiği sorgulama, kapitalizmin öne çıkardığı ama aslında olmayan serbest piyasada neyin, ne kadar serbest olduğunun, yeniden düşünülmesidir.
Devletler, kurumlar, şirketler ve kişiler; işini yaparken ne kadar serbest olmalıdır? Eğer gerçekte bir serbesti yoksa, gizli kuralları koyanların, kimi, nasıl kazandırdığını sorgulamalı mıyız?
İş dünyasındaki ilişkilerin evrensel kabul görmüş değerler üzerinden yürümesini savunan iş etiği, bu sorgulamanın yalnızca bir boyutu. Bizde de pek çok kurum, uygulamasa dahi, iş etiğini reddetmeyecek algı düzeyine ulaştı.
Fakat temel sorun, iş etiğinin "yavaşlattığı", etik olmayan rakipler karşısında "rekabet dezavantajı" yarattığı ve "masraflı" olduğu yargısıdır.
Öyle ya... Bir yandan vergini ödeyecek, çalışanını soymayacak ve müşterini kazıklamayacaksın. Öte yandan bunları yapmayan rakibinle, vahşi pazarda, serbest piyasada; fiyat rekabeti yapacaksın.
Kaba bir bakışla, etiğin bir külfet olduğu söylenebilir. Nitekim böyle düşünenlerin sayısı hayli fazla ki iş etiği bizde işlemiyor, yerleşemiyor.
Dinin de vicdanın da etik davranmayı, ahlaki ve toplumsal değerlere saygıyı emretse dahi, "rekabet şartları" gerekçesiyle "başkasında güzel ama biz yapamayız" çıkmazına saplanıyoruz.
Oysa şimdi en yüksek maliyetten öğrendiğimiz; etik olmayan iş'in kazandırmadığı, eninde sonunda krizi kaçınılmaz kıldığıdır. İyi bayramlar.