Ekonomide analizler ve tartışmalar çoğu zaman birkaç konu başlığı üzerine yoğunlaşıyor. Enflasyon, faiz, kur, cari açık… Bu değişkenlerin ekonomik gidişatın yönünü belirlemedeki etkileri göz ardı edilemez. Ancak, bunlar gündemi o kadar fazla meşgul ediyor ki bazı kritik konu başlıklarına gererken önemi vermeyebiliyoruz. Akademide ve basında ihmal edildiğini düşündüğüm konulardan biri de gelir dağılımı.
TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması'na dair sonuçları bu hafta açıkladı. Gelir dağılımındaki gelişmeleri takip etmek açısından son derece önemli bir çalışma. Bu araştırmaya konu olan anket 2020'de düzenlenmiş olsa da hanelerin gelir bilgilerinin 2019'a ait olduğunu hatırlatayım. Koronavirüsün gelir dağılımı üzerindeki etkileriyle ilgili şu an için veriye dayalı yorum yapamıyoruz. Ancak, 2018'deki kur şokunun etkilerini belli açılardan değerlendirme olanağımız var.
Toplumun en zengin yüzde 20'lik kesiminin gelirden aldığı pay yüzde 46.3'ten yüzde 47.5'e yükselmiş. Kur şoku ve yüksek enflasyonunun etkilerinin görüldüğü 2019'da böylesi bir sonucun çıkması sürpriz değil, çünkü bu gibi dönemlerde enflasyon ve kurdaki gelişmelerin reel gelir üzerinde yaratabileceği erozyondan korunmak için zengin kesimlerin elinde daha fazla finansal araç ve varlık mevcuttur. Müteşebbislikten ve gayrimenkulden elde edilen gelirlerdeki artışlar da 2019'da dar gelirlilerle zenginler arasındaki makasın açılmasına neden olmuş.
2013'TEN SONRAKİ KIRILMA
TOPLUMUN en dar gelirli yüzde 20'lik kesiminin toplam gelirden aldığı pay yüzde 6.2'den yüzde 5.9'a inmiş. İkinci yüzde 20'lik kesimin payı ise 10.9'dan 10.6'ya gerilemiş. Asgari ücrette son yıllarda enflasyonun üzerinde gerçekleşen artışlar olmasaydı dar gelirli kesimlerinin aldığı paydaki kayıp çok daha belirgin yaşanabilirdi. Bununla birlikte, Türkiye'de devletin sunmuş olduğu sosyal politikaların piyasa koşullarında oluşan gelir dağılımını belli ölçülerde düzelttiğini hatırlatmakta fayda var. AK Parti hükümetleri döneminde sayısı artan ve kapsamı genişleyen sosyal politika araçları sayesinde gelir dağılımında hissedilir bir iyileşme yaşanmıştı. Ancak, tablodan görüleceği üzere, 2013'ten beri iç ve dış şoklardan kaynaklı yaşanan ekonomik dalgalanmalar, 2000'lerin başında gelir dağılımında kaydedilen iyileşmeyi maalesef durdurdu. Toplumun en zengin yüzde 20'lik kesiminin geliri 2013-2019 döneminde orta sınıftan daha hızlı artış kaydetmiş. Orta sınıfta yer alan hanehalklarının ortalama kullanılabilir geliri 2013'teki 25 bin TL düzeyinden 2019'da 52.8 bin TL'ye yükselmiş. Aynı dönemde toplumun en zengin yüzde 20'lik kesiminin ortalama geliri ise 71.5 bin TL'den 161.3 bin TL'ye yükselmiş.
GİNİ NE SÖYLÜYOR?
GELİR dağılımındaki tabloya bir de Gini katsayısı açısından bakalım. Gini, gelir dağılımına dair literatürde en çok kullanılan ölçüttür. Katsayı 0-1 arasında bir değer alır. Gini katsayısının 1'e yakınlaşması gelir dağılımının bozulduğu anlamına gelir.
Gini katsayısı 0.25–0.35 aralığında olan ülkelerde gelirin görece adil dağıldığını söyleyebiliriz. İskandinav ülkeleri bu grubun en bilinen örnekleridir. Bu ülkelerde eşitsizliklerle mücadelede refah devleti sistemi son derece düzgün işler. Bu ülkeler, vergileri etkin biçimde toplayarak ve kamu gelirlerini sosyal adaleti sağlayıcı yönde kullanarak piyasada oluşan gelir eşitsizliklerini törpüleyebiliyorlar. Gini katsayısı 0.35–0.45 arasında dağılan ülkelerde gelir dağılımının ne çok düzgün ne de çok endişe verici seviyelerde olduğunu söyleyebiliriz. 0.45'in üzerine çıkıldığında ise gelir dağılımındaki çarpıklık kırmızı alarm veriyor demektir. Türkiye'de Gini katsayısı 0.41 düzeyinde. Kötü bir seviyede olduğumuz söylenemez; ancak refah devleti mekanizmasında çeşitli iyileştirmeler yaparak piyasada oluşan gelir eşitsizliğini daha fazla düzeltebiliriz.