Küresel piyasalarda geçen hafta artarak ilerleyen kriz işaretleri biraz dağıldı. Sert düşen borsalar biraz toparlandı, gelişen ülke piyasalarından kaçış hız keserken, lira biraz daha değer kazandı. Bununla birlikte dünyanın dört bir yanından ekonomilerden durgunluk işaretleri gelmeye devam etti.
Geçen haftanın en önemli verisi ABD işsizlik rakamlarıydı. Tarım dışı istihdam artışı aralıktan sonra ocakta da beklentilerin altında kalırken, işsizlik oranı 0,1 puan azalarak yüzde 6,6'ya indi. Kötü gelen birçok veriye karşın, ABD'de ekonominin hızlı büyüdüğü ve büyümeyi sürdüreceği algısı korunuyor.
Bu nedenle ABD Merkez Bankası'nın (Fed) tahvil alımlarını azaltmaktan vazgeçmemesi bekleniyor.
Fed yöneticilerinin açıklamaları da genelde bu yönde.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) da Euro Bölgesi ekonomilerinin deflasyona doğru sürüklenmesine karşın adım atmakta gecikiyor, hatta şimdiden gecikti. Enflasyon ve büyüme rakamları sıfırın hemen üzerinde dolaşırken, ECB'nin kararsız ve eylemsiz kalması Avrupa'da durgunluğun giderek daha fazla hakim olacağının işareti olabilir.
Dünya ekonomisinin büyük bir durgunluğa girme riski çok yüksek ve yıllarca para basan merkez bankaları şimdi buna izleyici kalacak gözüküyor.
Düzelme zaman alacak
İçeride Merkez Bankası'nın faiz artırım kararı, kontrolden çıkan piyasaları biraz sakinleştirdi. Bununla birlikte gelişen ülke piyasalarındaki sarsıntının sona erdiğini söylemek için çok erken.
Yaklaşık iki yılda giderek büyümüş bir dengesizliğin ancak zamana yayılarak düzeleceği şimdiden görülüyor.
İki yılda Türkiye'ye ve diğer hızlı büyüme potansiyeli olan ülkelere çok ciddi sıcak para ve borç girişleri oldu.
ABD Merkez Bankası'nın para musluklarını açması, fonların spekülatif kazanç arayışlarını kamçıladı. ECB'nin üç yıllık yüzde 1 faizle 1 trilyon euro fonlama yapması ise Avrupa bankalarının kısa vadeli borç verme imkanlarını genişletti.
Avrupa bankalarının gelişen ülkelere açtıkları kredilerin toplamı 3 trilyon doları aşmış durumda, bu bankaların varlıklarının yüzde 12'si gelişen ülke ekonomilerinde bulunuyor.
Türk banka ve şirketlerin kısa vadede döviz borçları son 4 yılda 70 milyar dolar artarak 130 milyar dolara çıktı, yüzde 165 oranında bir artış gerçekleşti.
ECB'nin düşük faizle fonlama yaptığı son iki yıllık dönemde ise kısa vadeli borçlarda 48 milyar dolarlık yani yüzde 58'lik bir büyüme yaşandı.
Krizlerin zincirleme etkileri de paranın küresel ekonomide bu şekilde dağılmış olmasından kaynaklanıyor.
Fonlar gelişen ülkelerden herhangi birinde zarar etmeye başlarsa sermaye yapılarını ya da nakit akışlarını korumak için diğer ülkelerden de paralarını çekmeye başlıyor. Bu da bir ülkeden diğerine hızla sıçramasına neden oluyor.
Biraz daha fazla zamana yayılan etki ise kredilerde gözlenecek. Avrupa bankaları bazı ülkelerde ödemeler aksamaya başladığı zaman sermaye yapılarının bozulmasını engellemek için bütün gelişen ekonomilerdeki kredilerini azaltmaya başlayacak. Avrupa bankalarının bu yıl sıkı bir sermaye denetiminden geçecek olmasının bu trendi daha da güçlendirmesi bekleniyor.
Durgunluk riski
Lira dolar karşısında 2,20'nin üzerinde kaldı. Ancak bu durum, liranın denge seviyesinde olduğu anlamına gelmiyor. En kötümser yaklaşımla bile, doların denge seviyesi 2 lira civarında. Ancak küresel piyasalardaki kriz havası devam ettiği sürece liranın değer kazanması uzak bir ihtimal olarak duruyor.
En büyük risk, dünyada yayılan durgunluğun bizi de vurması.
Dünya ekonomisi durgunluğa ilerlerken nerdeyse bütün merkez bankaları, para politikalarını sıkılaştırıyor.
Gelişmiş ülke merkez bankaları giderek daha az para basarken, gelişen ülke merkez bankaları ise spekülasyonları durdurmak için faiz artırmak zorunda kalıyor.
Merkez Bankası'nın hızla faiz indirmek zorunda kalacağı günler tahmin edildiğinden çok yakında olabilir.
Başta Fed olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının yarattığı türbülans kolay kolay sona ermeyecek gözüküyor.