Geçenlerde Rize'de yana yana iki çay bahçesini ziyaret ettim. İki kardeşe ait bahçelerden birinde ağaçlar, diğerine göre 2.5 yaprak kadar daha çok büyümüştü. Yüzde 55 verim artışı anlamına gelen bu gözle görünür farkın nasıl sağlandığını anlatan kardeşin kullandığı, 'şahit bahçe' ifadesi dikkatimi çekti. Tarım ve gıda alanına aşina olanlar belki daha önce görmüşlerdir ya da şahit bahçe nedir biliyorlardır. İlk kez duyduğum bu ifade beni son zamanlarda sık sık karşıma çıkan 'öğrenmek için unutmak' kavramına kadar götürdü.
En başından anlatmak gerekirse; Türkiye'nin devletten sonra en çok çay alan üretici konumundaki Doğuş Çay'ın, TEMA Vakfı işbirliğinde çay verimini artırmak için hayata geçirdiği Her Dem Toprak İçin projesinin sonuçlarını yerinde inceleme fırsatım oldu. 2016 yılında başlayan projede hedef, uzun zamandır uygulanan yanlış gübreleme ve ilaçlama nedeniyle asitlenen toprağın asit dengesini yeniden sağlamak ve böylece verimini artırmak. Yüzde 55'lik verim artışı sağlanan bu 6 yıllık bir çabanın detaylarını Doğuş Çay Yönetim Kurulu Üyesi Harika Karakan Batallı ve TEMA Vakfı Başkanı Deniz Ataç'tan dinledim. Harika Karakan Batallı'nın 'toprak restorasyonu' şeklinde özetlediği projenin dikkat çeken sonuçları özetle şöyle:
Çay bahçelerindeki aşırı asitli toprağın verimini artırmak için uzun yıllardır devam eden kimyasal gübre kullanımını durdurmak ve çapalama yöntemi ile toprağı havalandırmak gerektiği tespit edildi.
Ardından bu konuda çiftçilerle bir araya gelindi. Projenin ilk iki yılında çiftçilerin farkındalığını artırmak için bilgilendirme çalışmaları yapıldı. Ancak bunun sonunda görüldü ki, çiftçilerin önerilen yöntemleri uygulamaları için sonuçları kendi gözleriyle görmeleri gerekiyor.
Bu noktada şahit bahçe fikri devreye girdi ve kimyasal gübrenin yerine organik ve sınırlı miktarda gübre kullanıldı. Ayrıca toprak çapalanarak havalandırıldı. Kademeli olarak verimlilik artışı sağlanan örnek bahçelerde elde edilen gözle görünür verimlilik çiftçileri de çok etkiledi.
İlk etapta Rize'de başlayan projede şu ana kadar 1330 çiftçiye ulaşıldı. Rize'nin ardından Trabzon ve Artvin'de de çay çiftçisi proje kapsamına alındı.
Coğrafi koşullar nedeniyle yeni çay dikim alanı açmanın zorluğunu hatırlatan Harika Karakan Batallı son söz olarak, "Aslında yaptığımız basitçe toprağı fabrika ayarlarına döndürmekti. Verimdeki artışa hem çok şaşırdık hem de çok sevindik. Projenin başında çiftçinin geçmişten gelen yanlış uygulamaları unutması ve yeniden toprağa dost, daha sürdürülebilir bir tarım yolunu öğrenmesi gerekti. En zoru buydu sanırım!"