Öz denetim, iç kontrollü disiplin olarak da ifade edilir. Kişinin kendisi ve dünya arasında daha iyi, daha ideal bir uyuma sahip olması için, kendini değiştirme ve uyarlama kapasitesi olarak bilinir. Çocukluk döneminden itibaren ebeveynlerin çocuklarına öz denetim becerilerini kazandırmaya çalışması gerekiyor. Bu konuyu, Sultanbeyli BİL Kurs Müdürü Tülay Leygara ile değerlendirdik.
Çocuklar öz denetim becerilerini anne-babalar izin verirse kazanırlar. İlkokul çağına gelmiş bir çocuğa, o güne kadar hiçbir sorumluluk verilmemişse, onun yapması gereken her şeyi siz onun yerine yapmışsanız, çocuğun öz denetim becerisi de gelişmemiş demektir. Çoğu zaman kontrolcü ebeveyn tutumları olarak gördüğümüz; çocuğun yerine oyuncaklarını toplamak, içtiği bardağı yerine kaldırmasına izin vermeden onun yerine kaldırmak, çocuğun yerine odasını toplamak gibi davranışlar çocuğun öz denetim becerisini kazanmasını engelleyen davranışlar olarak karşımıza çıkar. Tülay Hoca, "Çocuklar öz denetimlerini ve kontrollerini nasıl kazanırlar?" sorusuna, şu başlıkları verdi.
● Ebeveyn olarak çocuğunuzla birlikte nitelikli vakit geçirmek, kurallı, sıralı oyunlar oynamak onun sınırları kavraması açısından faydalı olacak.
● Çocuğa rol model olmak öz denetim becerisini geliştirme konusunda önemli.
● Çocuğunuza net ve anlaşılır kurallar koymanız gerekir. Aynı zamanda çocuktan istenen davranışın net ve açık bir dille ifade edildiğinden emin olmak gerekiyor.
● Çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar vermeniz, aldığı ya da alamadığı tüm sorumlulukların sonuçları ile yüzleşmesine alan tanımanız gerekiyor. Çocuğunuzun yerine her şeyi yapmanız, onun öz denetim becerisi kazanabilmesinin önündeki en büyük engel.
● İstendik davranışları pekiştirmek için 'aferin, tebrik ederim, teşekkürler' gibi kelimeleri sık sık kullanmalısınız.
● Çocuk yetiştirmede doğru bir şekilde ödül-ceza sistemini kullanmak öz denetim becerisinin gelişimini destekleyecek. Ama unutulmaması gereken husus çocuğa fiziksel ve ağır cezalar vermek, bağırmak, fiziksel şiddet uygulamak bu süreçte öz denetim becerisinin, özgüvenin daha da aşağıya çekilmesine sebep olacak.
● Erken dönemden itibaren çocuğa sınırlar anlatılmalı. Çocuklar çoğunlukla sınırları istemezler, karşı çıkarlar ama aynı zamanda da sınırlara ihtiyaç duyarlar. Sınırları ve kuralları olmayan ortamlarda çocuklar kendilerini güvende hissedemez.
Her çocuk için öz denetim becerisinin gelişim süresi, hızı ve etkililiği farklılık gösterir. Her gelişim dönemindeki çocuk, neyi ve neden yapmaması gerektiğini bilmeli. Bunun için ona, arkasındaki gerçek neden anlatılmalıdır. Çocuğun kendine özel ve biricik olduğunu hatırlayarak öz denetim becerisinde zorlanmasının kaynaklarının neler olabileceğini düşünmek, her zaman başlangıç noktamız olmalı.