Ekonomik ve sosyal hiyerarşide orta kademede bulunan kesimi ifade etmek üzere kullanılan 'Orta Sınıf', aslında neredeyse üç yüz yıldır dolaşımda olan bir kavram. Kavramı ilk ortaya atan İngiltere'de Stuart Hanedanı'nın tekrar tahta çıkmasını destekleyen 'Jakobistlerden' James Bradshaw idi.
Kavram, o günden bu yana epey evrim geçirdi, bu evrimler nedeniyle orta sınıfın ifade ettiği kesimler, tanımı zorlaştıracak ölçüde genişledi. Ancak kavramın ifade ettiği kesimler, 20. Yüzyıl'ın sonunda daralmaya başladı. 21. Yüzyıl'ın ilk çeyreğinde gösterdiği daralmayı ise tarihin hiçbir evresinde göstermedi.
Ülkeden ülkeye farklılık arz etmekle birlikte Orta Sınıf; toplumun yaşlılar ve çocuklardan başlayarak çalış(a)mayan kesimlerini de taşıyan görece eğitimli ve görece yüksek ücretli kesimlerini ifade etmek için kullanılıyor. Bu yönüyle Orta Sınıf'ı, toplumun ekonomik ve sosyal direği olarak nitelendirmek mümkün.

ÖZAL'IN 'ORTA DİREĞİ'
1980'lerde Turgut Özal'ın Orta Sınıf'ı sık sık 'Orta Direk' alegorisiyle anlatması boşuna değildi. Özal, bu nitelendirmeyle Orta Sınıf'a bir taşıyıcı kolon işlevi yüklemişti. Bununla birlikte kaderin ironik bir tecellisi olarak Orta Direk'in en çok Özal döneminde enflasyonist basınç altında kalan sınıf olduğu da söylendi, yazıldı.
Bugün Orta Sınıf'ın Türkiye'deki durumuna ilişkin veriler paylaşacağım. Bizler için yabancı olmayan ve giderek de önemi artan bir kurumun verileri bunlar. Bugün Ocak 2022 enflasyonunu yüzde 11,1; yıllık enflasyonu ise 48,69 olarak açıklayan TÜİK'ten, yani Türkiye İstatistik Kurumu'ndan söz ediyorum.
Bu kurumun Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması'na bir bakalım. Bu araştırma, TÜİK'in her yıl yaptığı bir çalışma. Henüz 2021 araştırması yayımlanmadı, 2020 araştırmasında ise çarpıcı veriler var.
Buna göre Türkiye'de en yüksek gelire sahip yüzde 20'lik dilimin, toplam gelirden aldığı payın oranı yüzde 47,5. Yarıdan yüzde 2,5 puan düşük. Bu da demek oluyor ki, en üstteki yüzde 20'lik kesim toplam gelirin neredeyse yarısını alıyor.
En düşük gelire sahip yüzde 20'lik dilimin ise gelirin toplamından aldığı pay yüzde 5,9. TÜİK'in araştırmasına göre 2020 yılında, pandeminin ekonomik etkilerinin bugünkü kadar hissedilmediği bir dönemde piramidin en üstünde yer alan yüzde 20'nin toplam gelirden aldığı pay, bir önceki yıla, yani 2019'a göre yüzde 1,2 puan artmış. Piramidin dibindeki yüzde 20'lik dilimin toplam gelirden aldığı pay ise yüzde 0,3 azalmış.

YÜZDE 80'LİK DİLİMDE GELİR AZALMASI
TÜİK'in araştırmasının toplumun en zengin ve en yoksul dilimlerindeki gelir oranı ve artış/azalışıyla ilgili sonucu böyle. Ama bir de yüzde 60'lık dilim var. Kahir ekseriyetini 'Orta Sınıf'ın oluşturduğu pastanın büyük dilimi. TÜİK, 'Orta Sınıf'ı da üçe ayırmış, elbette orta sınıf tanımı yapmaksızın… Ve üç farklı yüzde 20'lik dilimle onların gelirlerindeki artış/azalışı da ortaya koymuş.
Buna göre en düşük gelir grubunun bir üzerinde yer alan yüzde 20'lik dilimin gelirlerinde de bir önceki yıla oranla yüzde 0,3 gerileme söz konusu. Bu dilimin (hadi küçük orta sınıf diyelim) toplam gelirden aldığı pay, yüzde 10,9'dan yüzde 10,6'ya düşmüş. Gelelim orta sınıfın istinat noktası diyebileceğimiz bir üst yüzde 20'lik dilime… (Buna da orta orta sınıf diyelim.) Bu kesimin toplam gelirden aldığı pay ise yüzde 15,2'den, yüzde 14,9'a gerilemiş. Burada da yine yüzde 0,3'lük bir düşüş söz konusu.
Bir üst yüzde 20'lik dilimde de, 'büyük orta sınıf'ta da yine aynı oranda gelir düşüşü mevcut. Bu kesimin toplam gelirden aldığı pay yüzde 21,4'ten yüzde 21,1'e gerilemiş.
Ve son olarak piramidin tepesine gelelim. Bu yüzde 20'lik dilimin ise gelirinde azalma değil, bilakis artış söz konusu. Bu kesimin toplam gelirden aldığı pay, yüzde 46,3'ten 47,5'e yükselmiş. 1,2 puanlık bir artış söz konusu.
Kurumsal açıklamaya göre TÜİK, bütün bu oranlara hane halkı kullanılabilir gelirinin, hane halkı büyüklüğü ve kompozisyonu dikkate alınarak hesaplanan eşdeğer hane halkı büyüklüğüne bölünmesiyle erişmiş.
Bütün bu rakamlar Türkiye'de orta sınıfın, tüm kendi iç katmalarında yavaş yavaş eridiğini gözler önüne seriyor. Aslında 1980'lerde başlayan bir erime bu. OECD'nin raporuna göre 1980'lerden itibaren Türkiye'de alt ve orta gelir gruplarının toplam gelir içerisinden aldıkları pay düşerken; üst gelir grubunun payı artış gösteriyor. Özal'ın önem verdiği 'Orta Direk'in erimesine mani olamamakla eleştirildiği dönemlerden bu yana Orta Sınıf'ta bir gerileme söz konusu.

ABD ORTA SINIFI SUYU ISINAN KURBAĞA GİBİ…
Pandeminin ekonomiye olumsuz etkileri ile küresel ve milli enflasyon bu erimeyi hızlandırdı. Pandemi sonrasının araştırmalarına bakıldığında misal dünyanın en büyük ekonomisi ABD'de de 'Orta Sınıf'ın eridiğini gösteren emareler var. Pew Research Center'ın araştırmasına göre ABD'de Orta Sınıf zemin kaybediyor ve yavaş yavaş yoksullaşıyor. Suyu ağır ağır ısınan kurbağa gibi… Rakam da verelim: ABD'de en yüksek gelire sahip yüzde 1'lik kesim, 2002-2007 yılları arasında ekonomide yaratılan bütün büyümenin yüzde 65'ine, 2010'da ise yüzde 93'üne sahip olmuş. Orta Sınıf ise halk deyimiyle ağzını ayaza açmış.
Bu ekonomik ve toplumsal gerileme, 'kum saati' metaforuyla anlatılıyor. Klasik gelir dağılımı grafiği piramitle ifade edilir ya, Orta Sınıf'ın daralması da kum saati alegorisiyle anlatılıyor. Ancak üst tarafı dar, alt tarafı geniş bir kum saati bu. Daralmada kendini yukarı atan şanslılar hariç 'Orta Sınıf'ın hareketi aşağı doğru. Biz ona; Middle Class (Orta Sınıf)-Sandglass (Kum saati) denklemi diyelim. Peki, kum saatinde alta itilenlere ne deniliyor: Prekarya. Bunlar, Orta Sınıf'ın konum kaybı yaşayan katmanları. Bu kesim; hem kendileri tekinsiz koşullarda çalışan, hem de ekonomi için risk arz eden bir kesim olarak görülüyor.
Pandeminin küresel etkilerinin ve ülkemizde TÜİK rakamlarına göre yıllık bazda yüzde 50'lere yaklaşan enflasyonun sınıflara etkisi genel hatlarıyla böyle.
Piramidin kum saatine dönüşmemesi ve piramidin altındaki yüzde 20'lik dilimin tırmanışı ancak TÜİK'in üç ayrı yüzde 20'lik dilimle tasnif ettiği Orta Sınıf'ın dirayetine bağlı. Orta Sınıf, hele de 'Orta Sınıf'ın ortasındaki yüzde 20'lik dilim istinat noktası.
Milli güç matematiğinin zamanımızdaki en önemli parametrelerinden biri, hatta birincisi olan ekonominin bekası için yüzde 60'ın meselelerine odaklanmak şart. Hele de 2023 seçimlerine de giderken...