Tarih 17 Ağustos 1999... Salı... Saat 03.02... Merkez üssü Gölcük... Marmara depremi.
Depremin büyüklüğü 7.6... Süresi 45 saniye.
18 bin 373 can kaybı... En çok Kocaeli, Sakarya ve Yalova'da.
Hasarlı ev sayısı 285 bin 211.
İşyeri... 42 bin 902.
Depremden 16 milyon kişi etkilendi.
20'nci yüzyılın en büyük depremiydi.
Ve... 6 Şubat 2023... Saat 04.17... Kahramanmaraş/Pazarcık merkezli... 7.7 büyüklüğünde sarsıntı... Hatay, Adıyaman, Kahramanmaraş, Malatya... Toplam 11 il... Yine... Asrın depremi.
Unutmayalım... Unutturmayalım... 1999'dan bugüne, zaman tünelinde bir gezinti yapalım.
***
'Sesimi duyan var mı?'
Marmara depreminde manşetler atılmıştı... Yazılar yazılmıştı.
"Devlet enkazda" diye.
"Çaresizlik" diye.
"Vatandaş çaresiz... Devlet çaresiz" diye.
İletişim altyapısı çökmüştü... Deprem bölgesi ile Ankara'nın bağı kopmuştu... Öylesine ki Başbakan Bülent Ecevit, Sakarya Valisi ile saat 10.00'da konuşabilmişti.
Depremden 7 saat sonra.
***
1999... 'Devletin gevşek vidaları'
Evet... Köşe yazımın başlığı buydu... SABAH... 20 Ağustos Cuma...
Emekli vali bir dostumla konuşmuştum... Rahmetli İlhan Sözgen'le.
İlhan Bey, devlete toz kondurmazdı...
Depremde yaşananları görünce... Devlete ateş püskürmüştü... Söylediklerini köşeme taşımıştım.
"Devlet gitmiş, bitmiş" demişti... Ve eklemişti:
- Ortada devleti göremiyorum... Bunca yılın valisiyim, acı içindeyim... Kahroluyorum... Kimsenin kimseden haberi yok... Organizasyon, koordinasyon yok... Devleti arıyorum, yok.
***
Dönüm noktası
Eskiden... Marmara depremi döneminde... Parlamenter sistem vardı.
Koalisyon hükümeti işbaşındaydı... DSP... MHP... ANAP.
Bülent Ecevit, Başbakan... Devlet Bahçeli ile Mesut Yılmaz da Başbakan Yardımcısı.
Başbakan'a bağlı Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü...
ANAP'lı İçişleri Bakanı'na bağlı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü...
MHP'li Bayındırlık ve İskân Bakanı'na bağlı Afet İşleri Genel Müdürlüğü...
Çok başlı... Çok sesli bir yönetim... Karar alma mekanizmaları ağır işledi... Kurumlar arasında uyum sağlanamadı.
1999 depreminden sonra... İlk seçimde... Koalisyon ortağı 3 parti de seçim barajının altında kaldı... Meclis dışında.
Türkiye... Marmara depreminden ders aldı... Sistem güncellendi... Kurumlar da, kurallar da.
Ve... 2023... Asrın depremi... Devlet refleksinin ne demek olduğunu herkes gördü... Tek parti yönetimi... Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi... AFAD çatısı altında birleştirilen kurumlar... Anında müdahale... Hızlı karar alıp uygulama...
Elbette zorluklar, sıkıntılar vardı... Ancak... Çok şükür... Dünün yakınmaları... Dünün dağınıklığı yaşanmadı.
Ve hemen ardından... 14/28 Mayıs'ta seçim... Sonucu gördük... AK Parti birinci, Erdoğan yeniden Cumhurbaşkanı.
***
Önce sövenler sonra övenler
Deprem 1999... Kocaeli/Dilovası...
Tavşancıl Mahallesi.
Yıkılan bina... Sıfır.
Can kaybı... Sıfır.
Depremde en çok can kaybının (18 bin 373) yaşandığı Kocaeli'nde... Nasıl oldu da Tavşancıl Mahallesi'nde bir tuğla bile yerinden oynamadı?
Bir zamanlar... Bir belediye başkanı vardı... Salih Gün.
1989'da... İmar planını yaparken şart koştu... Çok katlı yasak... En fazla 2.5 kat.
Herkes Salih Gün'ü topa tuttu... Kendi akrabaları dâhil.
Ama... 10 yıl sonra... 1999 depreminde... Tek bina bile yıkılmayınca... Millet, Salih Başkan'a dua etmeye başladı.
Bizde... Bu işler maalesef böyledir... Huyumuz kurusun.
Bazen... Önce överiz, sonra söveriz.
Bazen de... Önce söveriz, sonra överiz.
Örnek çok... Seçimden önce Kemal Kılıçdaroğlu'nu öve öve bitiremeyenlerin, yere göre sığdıramayanların, seçimden sonra yazıp söylediklerini bir hatırlayın.
***
Aile boyu Göçer'ler
Sahtekârlık... Dün vardı... Bugün de var... Yarın yine olacak... Kaçınılmaz. 1999... Marmara depremi... Müteahhit Veli Göçer, içerde.
Sahtekârın biri... "Ben Yargıtay Üyesiyim" dedi. Veli Göçer'i kurtarmak için eşi Şükriye Göçer'den para istedi.
Şükriye Hanım... Buldu buluşturdu... Sahte Yargıtay üyesine 2 milyar lira verdi. (Paradan 6 sıfırın atılmadığı yıllar.) Sonunda... Sahtekârlık anlaşıldı... Ama 2 milyar lira kuş olup uçmuştu.
Hikâye burada bitmiyor... Devamı var: Şükriye Göçer, rüşvet vermekten 12 yıl hapis talebiyle yargılandı. Karar... "Beraatine..."
***
'Evim yuvan olsun'
Veysel Atasoy... Turgut Özal'ın ilk kabinesinde Ulaştırma Bakanı'ydı.
17 Eylül 1999... Atasoy'un annesi sizlere ömür... Depremden bir ay sonra.
Cenazesi Hacıbayram Camii'nden kaldırıldı.
Hocaefendi... Cenaze namazından sonra demişti ki:
- Muhterem cemaat... Depremde evi yakılanlara yardım edelim... Hepimiz bir depremzede aileyi kardeş bilip evimize alalım...
Ekmeğimizi bölüşelim.
Ve... 2023... Asrın depreminin ardından... "Evim yuvan olsun" projesi... Sanki "imam efendinin 1999'daki söyleminin fotokopisi".
***
Koordinatör valilik
Kastamonu/Bozkurt ilçesinde, 11 Ağustos 2021'de yaşanan... 82 kişinin öldüğü sel felaketinin izlerinin silinmesinde uygulanmıştı... Ve iyi sonuç alınmıştı.
Pazarcık depremi... Koordinatör valiler, yaraların sarılmasında önemli görevler üstlendiler...
Başarılı da oldular.
Marmara depremi... 1999...
Koordinatör valilik konusu gündeme geldi.
Fakat... Deprem bölgesindeki idareciler karşı çıktılar... "İstemezük" diye tepki gösterdiler.
Nihayet... Depremden 33 gün sonra... Marmara'nın tamamı için bir koordinatör vali atandı... Kutluay Öktem... Merkez Valisi.
Yine eleştiri yağmuru... "Ne gereği var?" Koordinatör valiliği sisteminin devreye girebilmesi için demek ki aradan bunca yılın geçmesi gerekliydi.
***
Damla... Fıstık
Depremden sonra Gölcük'e gitmiştik... 1999'da.
Depremzede Ali Kalyoncu ile tanışmıştık... Hikâyesini yazmıştık.
Trabzonlu Ali Kalyoncu'nun 2 papağanı var... Birinin adı Damla, diğerinin Fıstık.
Depremden hemen önce... Damla ötmeye başlamış... Gırtlağını patlatırcasına.
Fıstık... Bağırmış... "Babacım... Babacım... Babacım."
Ardından... Marmara depremi... Küçük kıyamet.
Ve... Damla ile Fıstık... Kaçmışlar... Gidiş o gidiş.
***
Günah keçisi
Marmara depremi... 6 bin 286 kişi yargılandı.
Sonunda... Günah keçisi bulundu:
Veli Göçer... Yalova-Çınarcık... Çamlık Sitesi müteahhidi. 198 can kaybı.
Suç... İnşaatta deniz kumu kullanmak.
Ceza... 18 yıl 9 ay hapis.
Veli Göçer, 7.5 yıl yattı. Sonra tahliye.
"Ya diğerleri?" diye merak edenler olacaktır.
Kimi... Rahşan affından yararlandı... Sıyırdı.
Kimi davalar yıllarca sürdü... 7.5 yıl geçti... Zamanaşımı... Yine hepsi de sıyırdı.
Hani ne derler? "Burası Türkiye abicim... Olur böyle şeyler."