Yolumuz sık sık kesildi... Mecburen bekledik... Yolumuzu kesenler, koyun sürüleri... Akkaraman... Morkaraman. Yüksek bir coğrafya... Rakım 2 bin 100 metre.
Otlu peynirin en çok olduğu bölge.
Buğday... Arpa... Tahıl ürünleri...
Hayvancılık... Bölgenin önemli gelir kaynağı... Süt... Yoğurt... Tereyağı...
Herkes, işinde gücünde.
Nüfus 65 bin... Ama... Üç aydır azalıyor.
Sorduk... "Neden?"
Yanıt... "Depremden dolayı."
Özalpli, çalışkan... İnşaat işlerinde başarılı... Deprem bölgesine çalışmaya giden çok... Hatay... Adıyaman... Malatya... Kahramanmaraş'a.
***
Sınır ticareti
Tarihi bir yerleşim yeri... Urartular... Persler... Bizans... Emevi... Selçuklu.
Birlikte gezdiğimiz İkram Kali, "Buraları düşman işgalinden Kazım Özalp Paşa kurtardı... İlçenin adı bu nedenle Özalp" dedi.
Van'a uzaklık 63 kilometre.
İran sınırı daha yakın... 36 kilometre.
Sınır ticaretinden... Bavul ticaretinden nasibini alan bir ilçe.
***
Özalp-Bodrum hattı
Dikkatimizi çekti... Bodrum ile Özalp arasında canlı bir trafik var.
Özalp nire, turizm bölgesi Bodrum nire? Mesafe 1900 kilometre.
Bodrum'da... İnşaat çok.
İnşaat işçileri... Taş ustaları... Nereli?.. Çoğu Vanlı... Özalp ilçesinden.
Bodrum'da dernekleri bile var:
Vanlılar Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.
Bodrum'da ve deprem bölgesinde çalışanlar, Özalp ekonomisini rahatlatıyorlar... Halkın geliri artıyor.
***
Bordo-mavi aşkı
Dönerdere ve Emek'te halen yaşayanların çoğu, burada doğmuş.
Ama... "Vanlıyım" demiyorlar.
Kiminle konuşsanız söylem aynı:
- Karadenizliyim... Trabzonluyum.
Tuttukları futbol takımını söylemeye gerek yok... Hepsi Trabzonsporlu.
***
Çaykara'dan Dönerdere'ye
Dağlar... Ovalar... Dolaşırken bir köye girdik... Dönerdere.
Özalp'e 20 kilometre.
Dikkatimizi çekti... Herkes, Karadeniz şivesiyle konuşuyor.
Dönerdere Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Turgay Özbek... "Evet" dedi:
- Karadenizliyiz.
Hani... "Karadenizlinin topalını Ekvator'da görmüşler" denir ya... Özalp'in kuş uçmaz, kervan geçmez Dönerdere'sindeki Karadenizlilerin durumu da aynen böyle.
Turgay Özbek, "Trabzonluyuz... Çaykaralıyız" diye devam etti.
1965... Trabzon... Çaykara... Uzungöl... Heyelan olmuş.
Evler yıkılmış.
Hükümet karar almış... Evleri yıkılanları, Özalp'e yollamış... Resmi ve mecburi iskân.
Ve... Van'da... Ovada... İki köy kurulmuş.
Biri... Dönerdere Köyü.
Diğeri... Emek Köyü.
İkisinin mesafesi... 28 kilometre.
***
Bu sevgi bağı kopmaz
Israr ettiler... Bırakmadılar... Yemeğe kaldık.
Yemek... Karadeniz mutfağı.
Sorduk:
- 1965-2023...
Aradan geçmiş bunca sene... Karadeniz'le bağınız ne durumda?
Masadakilerin tamamı, "Bağımız çok sağlam. Kopmaz" dedi.
Düğünde, bayramda gidiyorlar... Cenaze/taziye için mutlaka gidiyorlar.
***
DÖN GEL
Karadenizli becerikli... Emek Köyü'nde... Camiye, güneş enerjisi sistemi kurulmuş.
Dönerdere Köyü'nde... Lise var... Bir köy evini liseye çevirmişler... Taşımalı eğitim.
Dönerdere Köyünü Tanıtma, Yaşatma ve Geliştirme Derneği. Kısa adı DÖN GEL
Takıldık... "Neden DÖN GEL?"
Yanıt ilginç:
- Köyden, çalışmak için Bursa, İstanbul, Antalya'ya gidenler var... Dünyanın her yerinde hemşerimiz mevcut... Derneğin adı onlara mesaj... Git, çalış, para kazan ama oraya yerleşip kalma... Dön gel.
***
Oylar Reis'e
Van... Özalp... Köyler... Seçmen, HDP ağırlıklı.
Ya Van'daki, iki Karadeniz köyünde seçmen kime oy verdi?
Turgay Özbek:
- Elbette Reis'e oy verdik... Karadenizli hemşerimize... İçimizde 3-5 kişi Kılıçdaroğlu'na oy vermiş olabilir... Versin... Küsecek değiliz ya... Demokrasi böyledir.
***
Horonsuz olmaz
Uzun süre... Vanlı ile Karadenizli aileler, akraba olamamışlar.
Sonra... Kız alıp verme... Evlilikler başlamış.
Vanlı... Misafirperver.
Akrabalık... Komşuluk... Tam puan.
Ayrılık gayrılık yok.
Her yıl... Horon günü düzenliyorlar.
Vanlı da öğrenmiş horon oynamayı.
***
Ortaklık ekonomisi
Sohbet... Çay... "Ha uşaklar" dedik:
- Haliniz nicedir? Neler yapıyorsunuz? Üretim... Halkın geçimi... Bir ihtiyacınız var mı?
Başladılar anlatmaya.
Köyde... Herkes ortak.
Tarlayı ekip biçmek için traktör lazım... Ama traktör pahalı... 36 kişi ortaklaşa traktör alıyor... Köyde 25 traktör var.
AB standardında süt fabrikası var... Un fabrikası var... Çiftçi eğitim lokali bile var.
Günde bir ton süt işleniyor... Pazar sorunu yok... Antalya'daki otelciler tereyağının, peynirin tamamını alıyor.
***
Ecevit'e model oldu
Dönerdere... Emek... Van'daki bu iki Karadeniz köyü üniversiteler için, siyasetçiler için bir laboratuvar.
Televizyoncular için belgesel çekilecek yer.
Sohbet sırasında öğrendik... Bülent Ecevit, 1970'lerde köye gelmiş.
Kalkınma modelini incelemiş.
"Burası benim kafamdaki Köy-Kent" demiş.
Neyse... Geç oldu... Ayrılmamız lazım... Ama köylü ısrarlı mı ısrarlı
- Gece bizim köyde kalsanız olmaz mı?