Türk siyasi hayatında önemli bir kavşak... Dönüm noktası... Siyasette yeni bir çağ... 14 Mayıs 1950 seçimleri... Tek parti döneminin sona erişi.
"Olaya" sadece iktidar değişikliği olarak bakmamak lazım.
Siyaset, seçkinlerin tekelinden çıktı... Ve Haso'ların, Memo'ların da söz sahibi olduğu bir çizgiye geldi.
"Devlet partisi" gitti, ülkeyi kimin yöneteceğini, sivil siyaset belirledi.
Yarından sonrası 14 Mayıs... Ak Devrim'in yıldönümü.
Bugün... Zaman tünelinde bir gezinti.
***
Söz milletin
Öylesine etkili/ büyülü bir slogan ki... Aradan geçen yıllara rağmen hâlâ güncel:
"Yeter, söz milletindir!"
Slogan... Bir demokratik başkaldırı.
14 Mayıs 1950'de, bir dönem sona erdi.
Ve... Yeni bir dönem başladı... Adnan Menderes dönemi.
***
'Ayak takımı' zaferi
1950... Nüfus 20 milyon 807 bin... Yüzde 75'i kırsalda.
Kırsal kesim... Köylü... "Ayak takımı" diye küçümsenen... Seçkinlerin söylemiyle, "Cahil oy çoğunluğu."
Demokrat Parti'yi tek başına iktidara getirdi.
14 Mayıs'a, "Ak Devrim" denilmesi boşuna değil.
***
Demokrasi aşkı
Kayıtlı seçmen sayısı... 8 milyon 905 bin 743.
Oy kullanan seçmen... 7 milyon 953 bin 85.
Seçime katılma oranı yüzde 89.3.
İşte milletin demokrasi aşkı.
Seçmenin önemli bölümü okuma yazma bilmiyor... İmza bile atamıyor...
Ancak... "Baskıyla... Jandarma zulmüyle" özdeşleşen bir siyasi iktidarı devirmeyi başarıyor...
Demokratik zafer.
***
İlk kez baskısız seçim
Cumhuriyet Gazetesi... 15 Mayıs 1950... Manşet:
"Yurtta dün baskısız bir seçim yapıldı."
Kudret Gazetesi... 15 Mayıs 1950... Manşet:
"Türkiye ilk defa baskısız ve hilesiz bir seçim gördü."
Cumhuriyet Gazetesi... 16 Mayıs 1950... Başyazı... Nadir Nadi:
"14 Mayıs'ı Türk milleti başarılı bir imtihan günü olarak daima hatırlayacaktır... Tarihimizde ilk defadır ki bugün kansız, ihtilalsiz bir iktidar değişikliğine şahit oluyoruz."
***
Perşembenin gelişi
Seçim öncesi... CHP, seçim beyannamesini açıkladı... 27 Nisan 1950.
"Takdir milletimizindir" diye başlayan beyannamede, 22 başlık var. Birkaçı:
- Rejimin takviyesi... Mesken meselesi... Doğu kalkınması... Bütçe siyasetimiz.
Demokrat Parti ise 8 Mayıs 1950'de seçim beyannamesini açıkladı.
Başlıklardan seçmeler:
Dış siyaset... Söz milletindir... Seçimlerde sükûn... Ziraat.
Nadir Nadi... Cumhuriyet Gazetesi... Başyazar... CHP'nin seçim beyannamesini eleştirdi:
"Beyannamede... Geçen 4 yıl içinde, Halk Partisi hükümeti tarafından yurtta müspet olarak neler başarıldığına dair hiçbir bilgiye rastlanmıyor."
Meşhur sözdür... Perşembenin gelişi, çarşambadan bellidir.
CHP'nin gideceği belli olmuştu... Nadir Nadi, seçimden önce, sandıktan ne çıkacağını görmüştü.
***
Kaderin oyunu
Seçimden önce... 1946-1950 döneminde, Seçim Kanunu üç kez değişti.
14 Mayıs 1950... CHP seçimi kaybedince... New York Times, "Türkiye, demokrasiye oy verdi" diye yazdı.
Yazıda... "CHP'nin ve İnönü'nün, kendilerinin değiştirdiği Seçim Kanunu'na kurban gittiği... Ve bunun da kaderin bir oyunu olduğu" belirtildi.
***
Kaybedenler kulübü
Türkiye 1950... İl sayısı 63.
Demokrat Parti... Yüzde 55.2 oy... 63 ilin 55'inde milletvekili çıkardı... 416 sandalye.
Cumhuriyet Halk Partisi... Yüzde 39.6 oy... 63 ilin sadece 19'unda milletvekili çıkarabildi... 69 sandalye.
Öyle bir seçimdi ki... Öyle bir değişim ki... Öyle bir Ak Devrim ki:
Başbakan Şemsettin Günaltay dışında hiçbir bakan, milletvekili seçilemedi.
Meclis Başkanı Şükrü Saracoğlu bile seçimi kaybetti.
***
Devamı yarın
Bitmedi... Hatırasına pul basılan 14 Mayıs 1950 seçimleri üzerine söylenecek daha pek çok söz var.
Yarın devam edeceğiz.