Karaciğer kendini en hızlı ve sürekli yenileyen organ olsa da yanlış beslenme, sigara ve alkol kullanımı karaciğerde enzimler, fonksiyonel çalışma ve organ yenilenmesinde yavaşlatmaya hatta karaciğerin hastalanmasına neden olabilmektedir. Karaciğer yağlanması aslında uzun yıllardır tıpta karaciğer biyopsilerinde sıklıkla karşılaşılan bir durum olmasına rağmen alkol ve bazı ilaç toksisitesi dışında bir hastalık olarak çok değerlendirilmemiştir.
1980'li yıllardan sonra alkol hiç kullanmayan kişilerde alkolün karaciğerde yaptığı yağlanmaya benzer bir tablonun farkına varılmasıyla bunun bir hastalık olduğu ve bireyin kaliteli yaşamını direk etkilediği belirlenmiştir. Yağlı karaciğer karaciğerin kendi ağırlığının en az yüzde 5 ve fazlası kadar yağ içermesiyle oluşan tabloya verilen addır ve hepasteatoz olarak tıpta bilinir.
Karaciğerde yağlanma ile birlikte yağ birikiminin yol açtığı iltihaplanma daha sonra karaciğerde kanserojenik bir sürecin devam etmesine temel sağlayabilir. Bugün ülkemizde her dört kişiden birinde karaciğer yağlanması mevcuttur ve bu vakaların 10'da birinde ise ciddi iltihaplı karaciğer yağlanması olduğu bilinmektedir. Yağlı karaciğer aşırı alkol içimi, hepatit C enfeksiyonu, metabolik hastalıklar gibi pek çok hastalığın bir sonucu olarak karşımıza çıkabilir. Diyabet, kanda trigliseritlerin yükselmesi, şişmanlık karaciğer yağlanması için ilk aklımıza gelen rahatsızlıklar olarak bilinmelidir.
Son yıllarda metabolik sağlık için sürekli aç kalınmalı denilen durum sonucunda da karaciğer yağlanması için klinik bir sonuç doğurabilir. Ayrıca aktivite yapmamak, bağırsaklarda divertikül, bağırsaklarda aşırı bakteri çoğalması, bağırsağın bir kısmının alınması, mide küçültme ameliyatları ve bel çevresindeki artışın da karaciğer yağlanmasını tetiklediği klinik araştırmalarda gösterilmiştir.
YAĞLI KARACİĞERİ OLANLAR NELER YEMELİ?
Öncelikle karaciğerin yağlarından arınması için kilo fazlalığı olan kişilerin bir an önce sağlıklı kilolarına gelmesi önceliklidir. Düşünün sadece toplam ağırlığının yüzde 10 kadar bir zayıflama ile karaciğer hücreleri hızla düzelmeye ve yağlanmanın azalmaya başlaması tetiklenmektedir. Yapılan bir araştırmada diyabetli kişilerde toplam vücut ağırlıklarından sadece yüzde 8'lik kadar bir zayıflama karaciğer yağlanmasında yüzde 25 kadar bir azalmayı sağladığı bulunmuştur.
İkinci önemli tedavi ise yürüyüşün düzenli olarak haftada 4-5 kere en az 45 dakika olacak şekilde yaşama eklenmesi oldukça önemlidir. Ve beslenme karaciğerde yağ birikimini geriye çevirecek süper güçtür.
BİTKİSEL PROTEİN İÇEREN BESİNLER
Sebze ve meyve yemeyen kişilerin karaciğerde yağlanmada gerileme beklemesini beklememek gerekir. Ve baklagil, kuruyemiş gibi bitkisel proteinden yüksek yiyecekleri bolca tüketmeleri gerekir. Hayvansal protein kaynaklarından ise süt ve süt ürünleri, yumurta ve balık sık yenmesini önerdiğim sağlıklı protein kaynaklarıdır.
AÇ KALMAMAYA DİKKAT EDİN
Yağlı karaciğeri olan kişilerin uzun süreli aç kalmaları doğru değildir. Karaciğer kana şekeri veren organımızdır. Eğer karaciğer çalışmazsa kan şekeri de düşer. Bu da hem organların hem de beyin çalışmasını olumsuz etkiler. Yağlı karaciğer, siroz hastaları uzun süreli aç kalmamaları önemlidir. Günde 3 ana öğün en az 1-2 ara öğün yapmaları değerlidir.
TUZU KESMEYE GEREK YOK
Siroz hastalarında eğer karında asit yani su toplanması ve ödem varsa az tuzlu diyet uygulanabilir ancak yağlı karaciğeri olan kişilerin tuzda bir kısıtlamaya gitmelerine gerek bulunmamaktadır. Normal sağlıklı miktarda tuz alımı yeterlidir.
YETERLİ VİTAMİN ALIMI ÖNEMLİ
Yağlı karaciğer hastalarında ve tedavi edilmeyen karaciğer yağlanmasına bağlı siroz geliştiğinde folik asit, A, D, E, B1ve B 12 vitaminleri, magnezyum, çinko minerallerinde eksikliğe bağlı kanda yetersizlikler görülebilir. Bunun için kuru yemişleri, yeşil yapraklı sebzeler, balık, yumurta, yağsız beyaz etler, süt ürünleri ve baklagillerin düzenli yenmesi önemlidir.
ZEYTİNYAĞI KULLANIMI ŞART
Karaciğeri yağlandırmayan tek yağın zeytinyağı olduğu bildirilmiştir. Zeytinyağı ne karaciğerde ne de vücudun diğer organlarında inflamasyona yol açmadığı gibi inflamasyonu dizginlediği bulunmuştur. Ayrıca omega 3 yağ asitlerinin de inflamasyonu engelleyerek karaciğeri beslediği bilindiği için omega 3 yağları içeren balık, ceviz, keten tohumu da karaciğerin yağlanmasını geriletmesinden dolayı beslenmede bulundurulması gerektiği vurgulanmaktadır.
KAHVE İÇMEYİ İHMAL ETMEYİN
Kahvenin içerisindeki polifenol türleri ve kafeinin karaciğeri koruduğuna yönelik birçok bilimsel veri elimizde mevcuttur. Alkolik karaciğer hastalığı oluşturulmuş farelerde kahve içirildiğinde serum karaciğer enzimlerinin düştüğü ve karaciğer dokusundaki iltihaplanmanın azaldığı belirlenmiştir. Günde 3 fincan kadar kahve içmenin karaciğer dokusunda oluşan yağ damlacıklarını erittiği, karaciğer hasarını önleyebildiği ve karaciğer kanserinden koruduğu belirtilmektedir. Kahvenin şekersiz içimi oldukça dikkat edilmesi gereken kritik nokta olarak bilinmelidir.
FRUKTOZ ŞEKERİNDEN VÜCUDU ARINDIRIN
Früktoz, glikoz ve galaktoz adlı diğer basit şekerlerden farklı olarak karaciğerde kolay metabolize edilen bir basit karbonhidrattır. Taze meyve ve baldan gelen değil ancak mısır şurubundan elde edilen früktoz bağırsak geçirgenliğini arttırmakta, iştah merkezini uyarmakta ve insülin direncini arttırarak karaciğerde yağlanmayı direk etkilemektedir. Bu nedenle mısır şurubu ve früktoz içeren tüm işlenmiş yiyecek ve içecek tüketimine yağlı karaciğeri olan kişiler son vermelidir. Sağlıklı bireylerde bu tip früktoz içeren yiyecek ve içecekleri karaciğerleri yağlanmaması için yememesi önemlidir.
GLİSEMİK İNDEKSİ DÜŞÜK BESİNLER
Früktoz dışında basit şeker alımının kısıtlanması karaciğerin yükünün rahatlaması açısından önemlidir. Şeker içeren besinler, sofra şekeri, beyaz un, beyaz ekmek kan şekerini hızla yükseltmekte sürekli yemek ise insülin direncinin oluşmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla zamanla karaciğer hücrelerindeki mitokondriler fonksiyonel çalışma kapasitelerini yapamadıkları için bu besin bileşenleri karaciğerde yağ şeklinde depolanmaya başlamaktadır.
RESVERATROLDAN ZENGİN BESLENİN
Karaciğeri yağlı bireylerde diyet lifi, polifenoller içeren taze bezin yemenin karaciğerde yağlanmayı azalttığı belirtilmektedir. Yaban mersini, karadut, mürdüm eriği, siyah çay, kahve, çilek, elma, siyah çikolata, kakao, kuru karanfil, badem, enginar, kereviz, kırmızı kuru soğan, sarımsak, ıspanak gibi besinleri beslenmede bulundurmak önemlidir.
Ancak siyah üzüm çekirdeği, nar ve siyah üzümde bolca bulunan resveratrol bileşiğinin karaciğer yağlanması ve iltihaplanmayı azaltması açısından yenmesi gerekir.
OBEZİTE VE İNSÜLİN DİRENCİNE DİKKAT
Karaciğer yağlanmasında iki faktör oldukça belirleyicidir. Obezite ve insülin direnci karaciğerin yağlanmasını sağlayan sağlık sorunudur. Karaciğer yağlanmasının erkeklerde kadınlardan daha fazla görülmesi özellikle erkeklerdeki bel çevresi ve karın iç bölgesi yağlanmasına bağlı olduğu bildirilmektedir. Karaciğerde bulunan karaciğer hücre mitokondrilerinde işlevsel bir çalışamama sonucu yağ asitlerinin karaciğerin hücrelerinde birikmesine neden olduğu uzun yıllardır bilinmektedir. Ayrıca insülin ve glukagon oranı kanda yükseldiğinde de metabolik olarak karaciğerde yağ birikimi olmaktadır. Bu sebeple diyabetli hastaların yüzde 50'sinde karaciğerin yağlı olması tesadüfi değildir. Tip 2 diyabetli kişilerin neredeyse çoğunun da obez olması nedeniyle serumda yüksek olan leptin değerleri bir dizi metabolizma bozukluğu sağlayarak karaciğerin yağlı olmasına da katkı sağlamaktadır.
Karaciğer enzimleri eğer norma düzeyin 2-3 katına kadar çıkıyorsa bu kişide yağlı karaciğerin olduğunu söylemek mümkündür. İnsülin direnci karaciğerin yağlanma sürecini başlatarak organda aktif olan enzimlerin daha fazla çalışarak karaciğeri yorma şeklinde olumsuz bir sonuca dönüşmesini sağlamaktadır.
Karaciğer yağlanmasının sık belirtileri ise karının üst kısmında bir ağrı, karın üst bölgesinde dolgunluk hissi, halsizlik ve çabuk yorulmadır. Karaciğerin yağlanmasını sağlayan bambaşka faktörlerde vardır. Petrokimyasallar, fosfor zehirlenmesi, organik çözücülerin vücuda alınması, birçok ilacın düzenli kullanımı, yetersiz protein ve kalori alımı, çok hızlı kilo kaybı, inflamatuvar bağırsak hastalıkları da karaciğerin yağlanmasına neden olabilmektedir.
KARACİĞERİ TEMİZLEYEN, YAĞLANMASINI GERİLETEN BESLENME PROGRAMI
Güne aç karnına zerdeçallı limonlu su ile başlayın. 1 su bardağı sıcak suya çeyrek çay kaşığı zerdeçal ve yarım taze limonu sıkıp için.
KAHVALTI
Bol maydanoz, salatalık, biber ve taze nane
1 adet haşlanmış yumurta
1 su bardağı sıcak süt
1 dilim peynir
1 dilim ekşi maya tam buğday ekmeği
4-5 tam ceviz
ÖĞLE
1 tabak enginar, kereviz, ıspanak veya lahana yemeği
1 kase bol sarımsaklı cacık
1 kase bulgur pilavı
1 yemek kaşığı zeytinyağlı salata
ARA
1 kase nar veya taze yaban mersini
1 su bardağı kefir
AKŞAM
Yarım fileto kadar fırında deniz balığı veya 1 küçük tavuk göğüs büyüklüğünde tavuk veya hindi eti
1 kase çorba
1 yemek kaşığı zeytinyağlı salata
ARA
1 avuç kuru yemiş
1 orta boy taze mevsim meyvesi