Bugün İstanbul Tepebaşı'ndaki Pera Müzesi'ne uzanıyoruz. Suna ve İnan Kıraç Vakfı bünyesindeki müzenin bir koleksiyonunu ben çok önemserim.
Müzeyi ziyaret etmiş olanlar, Osman Hamdi'nin Kaplumbağa Terbiyecisi adlı ünlü eserinin de dahil olduğu Oryantalist Resim Koleksiyonu'nu kastettiğimi düşünecektir.
Hayır, o değil. Güncel sergilerden, gerçeküstücü akıma ilham veren İtalyan ressam Giorgio de Chirico'nun yapıtlarını veya Huma Kabakçı'nın çağdaş sanat koleksiyonundan yapılmış seçkiyi de kastetmiyorum.
Ben en çok Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri Koleksiyonu'nu önemsiyorum. Bunun sebebi tabii ki 'sanatsal' değil. Mantık ve akılla alakalı...
Bu koleksiyon, güvenilir standartlar ve başvuracak kriterler (ölçütler) arayan insan zihnine şahitlik ediyor.
Kriterler ve standartlar (ki ağırlık ve ölçüler onların bir parçasıdır) niye önemlidir? Çünkü alışverişten denizciliğe, eczacılıktan mimarlığa, yarışmalardan kuyumculuğa hayatın hemen her alanında onlara ihtiyaç duyarız.
Tarih boyunca iktidarlar (şehir devletleri, beylikler, krallıklar, imparatorluklar) yönettikleri halka güven ve istikrar sunmaya çalışmıştır. Bu amaçla ağırlıkları ve ölçüleri denetlemişler, alışverişin hakkaniyetli biçimde yapılabilmesi için çaba harcamışlardır.
Dolayısıyla standart ve kriter oluşturma çabasıyla, iktidar yapılanması arasında yakın bir ilişki vardır.
Ağırlıkların dijital tartıyla, uzunlukların lazerli cihazlarla ölçülmesine bakarak, ölçme çabasının iktidarların elinden kurtulduğunu sananlar yanılıyor.
Basit bir örnek: Bugün ABD uzunlukta inç'i kullanıyor. Hadi o neyse de, sıcaklık ölçümünde Fahrenheit kullanması tam bir garabet. Bazı devletler eski sistemleri terk etti, ABD hâlâ devam ediyor.
Bir de modern ölçü sistemlerine uyum sağlayamayanlar var. Bunlara bir örnek de kim biliyor musunuz? Biziz! Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez, "1400 yıldır İslam âleminin takvimde birlik gerçekleştirememesi büyük ayıp" demedi mi? Çağlar değişiyor, teknoloji ilerliyor, bizimkiler hâlâ takvimde birlik sağlayamıyor.
Yine de karamsar olmayalım: Koleksiyonlarla ilgili çocuk atölyeleri düzenleyen Pera Müzesi sayesinde, minik zihinler standartların ve kriterlerin önemini küçük yaşta kavrıyorlar. (Ah, ah! Bizim zamanımızda yoktu böyle şeyler.)
Not: Son olarak tuhaf bir duruma değinmek isterim. Toplumsal Tarih dergisinin Mart 2016 sayısında "Eskiçağ ve Ortaçağ'da Terazi Ağırlıkları" adlı bir dosya var.
Bugün gazete olarak Pera Müzesi'ni ziyaret edeceğimizden dosyaya merakla baktım. Konunun uzmanı Prof. Oğuz Tekin hazırlamış. Altı makalenin yer aldığı, popüler bir dergi için kapsamlı sayılacak (30 sayfa) dosyada... British Museum'daki Bizans Metal Ağırlıkları hakkında makale varken... Pera Müzesi Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri Koleksiyonu'nun adı dahi geçmiyor.
Niye ki; bir husumet mi söz konusu?