Başbakan Erdoğan'ın, 28 Şubat (1997) darbesiyle ilgili olarak, "Beni de fişlediler" diye yakındığını duyunca acı acı güldüm. Çünkü fişleme devam ediyor; hem de artarak: Eskiden asker fişlerdi... Artık market zincirleri (de) fişliyor.
Askeri dokümanların bir kısmı medyaya yansıdı: 8-10 sorunun cevabı yer alıyor o fişlerde: Siyasi görüşü, inancı, etnik grubu filan... (Üstelik de abuk sabuk, yalan yanlış biçimde...)
Günümüzün piyasa fişlemesi ise onlar da dahil yüzlerce soruya cevap veriyor ve güvenilirlik oranı yüzde 99'dan fazla. "

Kızınız hamile!"
Gelin size acayip bir olay anlatayım.
Bu çarpıcı örnek ABD'den diye sakın burun kıvırmayın. Çünkü... 1) Aynı teknolojiler Türkiye'de de kullanılıyor. 2) Bizdeki şirketler de benzeri çalışmalar yapıyor.
Target adlı ünlü marketler zincirinin, büyük bir istatistik departmanı var. Büyük hedef: Gelecekteki tüketiminizi de öngörebilmek.
Mesela kış yaklaşırken hemen herkes yeni bir eldiven, kaşkol ya da kulaklık alabilir. O ürünlerle ilgili reklamları, müşteri bilgisayarlarına gönderiyor Target.
Ancak yukarıdaki çok sıradan bir örnek... Öngörü operasyonu kişilere kadar indirilmiş durumda.
Birkaç yıl önce... Minneapolis'teki markete hışımla giren bir adam, müdüre çıkışıyor: "Benim henüz lisede okuyan kızıma bu e-postaları nasıl gönderirsiniz?"
Bakıyorlar ki Target bilgisayarları, genç kıza, hamileler için tasarlanmış reklamlardan göndermiş.
Bunun üzerine müdür, sinirli babadan bin bir özür diliyor. Adamı sakinleştirmek için küçük hediyeler, indirim kuponları filan veriyor.
Müdür bununla yetinmiyor. Samimiyetini göstermek için üç gün sonra adamın evine telefon ediyor. Ama bu kez karşısında kızgın değil, mahcup bir baba buluyor.
"Fevri davrandığım için asıl ben özür dilerim" diyor adam... "Size çıkışmadan önce kızımla konuşmalıymışım. Meğer hamileymiş..."

Her şey kaydediliyor
Böyle bir şey nasıl mümkün? Aslında temel fikir basit: Satın aldığımız ürünler bizi anlatıyor.
Market istatistikçileri önce anneliğe hazırlanan kadınların, gebeliğin çeşitli aşamalarında hangi ürünleri aldığını belirliyor... Bir kadın o ürünlerden almaya başladığında... Bilgisayarlar o kişiye uygun reklamlar yönlendiriyor.
Bütün bu bilgiler nasıl toplanıyor? Bir numarada elbette kredi kartları var: Alınan tüm ürünler, saati ve yeriyle kayda geçiyor. Başka? Doldurulan kuponlar, anketlere verilen cevaplar, bir şey sormak için edilen telefonlar...
Bitmedi. Marketler ayrıca dışarıdan bilgi satın alıyor: Tüketicinin eğitim durumu, etnik grubu, medeni hali, çalıştığı işyerleri, üye olduğu dernekler gibi...
Aslında bu bilgilerin neredeyse tamamını biz veriyoruz. Marketlerin ve veri şirketlerinin yaptığı, onları toparlamaktan ibaret... (Bilgi hırsızlığı ise ayrı bir mesele...)
Göreceksiniz: "Askerin yaptığı fişleme devede kulakmış" diyeceğimiz günler gelecek.
Not: Piyasa fişlemesinin bir de ceptel boyutu var. Onu da konuşacağız.